Γενικές Διατάξεις
Κατά το άρθρο 10 ΑΚ η ικανότητα του νομικού προσώπου ρυθμίζεται από το δίκαιο της έδρας του. Το ίδιο ισχύει και για τα επιμέρους ζητήματα, όπως η ίδρυση του νομικού προσώπου, η έναρξη και η έκταση της ικανότητας δικαίου, η λύση του, η επωνυμία, η διαχείριση, η αντιπροσωπευτική εξουσία και η ευθύνη των οργάνων του.
Ως “έδρα” νοείται στη διάταξη αυτή η πραγματική και όχι η καταστατική. Πραγματική έδρα είναι ο τόπος, όπου είναι εγκατεστημένα τα όργανα που κινητοποιούν τον οργανισμό του νομικού προσώπου. Πραγματική έδρα, δηλαδή, είναι ο τόπος στον οποίο συντελούνται οι σπουδαιότερες εκδηλώσεις της υπόστασης της εταιρείας, στον οποίο ασκείται πραγματικά η διοίκηση και λαμβάνονται οι βασικές για τη λειτουργία της αποφάσεις. Διαφορετική εκδοχή θα καθιστούσε συνδετικό στοιχείο, για τον προσδιορισμό του εφαρμοστέου δικαίου, τη θέληση και την επιλογή των ενδιαφερομένων.
Η λύση αυτή, ενώ υιοθετείται για τις συμβατικές ενοχές (άρθρο 25 ΑΚ), δεν εφαρμόζεται προκειμένου να κριθεί η σύσταση και λειτουργία του νομικού προσώπου. Τούτο γιατί το νομικό πρόσωπο αποτελεί υποκείμενο δικαίου, δηλαδή ενεργεί όχι μόνο μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών, όπως η συμβατική ενοχή, αλλά έναντι όλων. Με το δεδομένο αυτό, η σύσταση, τα όργανα και η εν γένει δράση του ενδιαφέρουν τους τρίτους και τις συναλλαγές όπως είναι οι μέτοχοι της εταιρίας, αλλά και οι δανειστές αυτής και φυσικά τον έλεγχο της εταιρίας από το Κράτος της πραγματικής έδρας του νομικού προσώπου.
Επί πλέον το συνδετικό στοιχείο της θέλησης των ιδρυτών (καταστατική έδρα) θα κατέληγε στον παραμερισμό, στην εγχώρια έννομη τάξη, κανόνων δημοσίας τάξεως που είναι αντίθετο στη θεμελιώδη αρχή του άρθρου 3 ΑΚ.
Από την διάταξη του άρθρου 10 ΑΚ συνάγεται επίσης ότι αλλοδαπές εταιρίες, οι οποίες έχουν ως πραγματική έδρα την Ελλάδα, δεν έχουν, όμως, συσταθεί συμφώνως προς τις διατάξεις του ελληνικού δικαίου, πάσχουν ακυρότητα ως εταιρίες του αντιστοίχου εταιρικού τύπου και λειτουργούν υπό το σχήμα ομορρύθμων εταιριών εν τοις πράγμασι και οι εταίροι τους ευθύνονται απεριορίστως και εις ολόκληρον μετά της εταιρίας συμφώνως προς τις διατάξεις των άρθρων 249 παρ. 1 και 258 παρ. 3 Ν. 4072/2012.
Εξαιρέσεις
Ναυτιλιακές Εταιρείες
Σύμφωνα με τον Ν. 791/1978 ορίζεται ότι :
“ναυτιλιακοί εταιρίαι, αίτινες συνεστήθησαν κατά τους νόμους αλλοδαπής Πολιτείας εφ` όσον είναι ή ήσαν πλοιοκτήτριαι ή διαχειρίστριαι πλοίων υπό ελληνικήν σημαίαν, ή είναι εγκατεστημένοι ή ήθελον εγκατασταθή εν Ελλάδι, δυνάμει των διατάξεων του άρθρου 25 του ν. 27/1975 ή των αν.ν. 89/1967 και 378/1968, διέπονται, ως προς την σύσταση και την ικανότητα δικαίου, υπό του δικαίου της Χώρας της εν τω καταστατικά έδρας των, αδιαφόρως του πόθεν διευθύνονται ή διηυθύνοντο εν όλω ή εν μέρει ο αι υποθέσεις των”.
Επομένως, εξαίρεση στην ανωτέρω διάταξη του άρθρου 10 ΑΚ εισάγεται στις περιπτώσεις :
- Ναυτιλιακών εταιρειών πλοιοκτητριών ή διαχειριστριών πλοίων υπό ελληνική σημαία κατά τον ενεστώτα χρόνο ή κατά το παρελθόν ως και των εταιρειών χαρτοφυλακίου αυτών, εξαιρουμένων των εταιριών πλοιοκτητριών ή διαχειριστριών μόνον σκαφών αναψυχής,
- Ναυτιλιακών εταιριών, μη πλοιοκτητριών ή διαχειριστριών πλοίων υπό ελληνική σημαία κατά τον ενεστώτα χρόνο ή κατά το παρελθόν, εγκατεστημένων εντός της ημεδαπής δυνάμει αδείας χορηγούμενης δια κοινής απόφασης των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Εμπορικής Ναυτιλίας, δημοσιευομένης δια της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως, ως και των εταιρειών χαρτοφυλακίου αυτών, υπό την αυτήν εξαίρεση, και
- Ναυτιλιακών εταιριών πλοιοκτητριών ή διαχειριστριών πλοίων υπό ξένη σημαία ως και των εταιρειών χαρτοφυλακίου αυτών, εφόσον τα πλοία αυτών διαχειρίζονται ή διεχειρίζοντο γραφεία ή υποκαταστήματα εταιρειών εγκατεστημένων εντός της ημεδαπής
Οι παραπάνω εταιρείες διέπονται ως προς την σύσταση, την νομική προσωπικότητα και την ικανότητα δικαίου από το δίκαιο της χώρας, όπου βρίσκεται η καταστατική έδρα αυτών, ανεξαρτήτως του τόπου διευθύνσεως των εταιρικών υποθέσεων.
Έτσι, κατά τον ως άνω νόμο όταν πρόκειται για ναυτιλιακές εταιρείες διαχειρίστριες πλοίων υπό ελληνική ή ξένη σημαία νόμιμα εγκατεστημένων στη Ελλάδα όλα τα θέματα που αφορούν τη σύσταση και την ικανότητα δικαίου θα κριθούν από το δίκαιο της καταστατικής έδρας.
Έκταση δικαίου καταστατικής έδρας
Ζήτημα όμως έχει γεννηθεί ως προς το κύκλο των ζητημάτων που θα κριθούν με βάση το δίκαιο της καταστατικής έδρας. Συγκεκριμένα, το ερώτημα είναι αν το άρθρο 1 του Ν.. 791/1978 θα πρέπει να ερμηνεύεται στενά και να εφαρμόζεται το δίκαιο της καταστατικής έδρας σύμφωνα με τη στενή γραμματική ερμηνεία μόνο για τα θέματα της συστάσεως και της ικανότητας δικαίου (και για τα λοιπά θέματα θα εφαρμόζεται το δίκαιο της πραγματικής έδρας), ή η ως άνω διάταξη θα πρέπει να ερμηνεύεται με μεγαλύτερη ευρύτητα ώστε όλα τα εταιρικά θέματα των ως άνω εταιρειών να υπάγονται στο δίκαιο της καταστατικής έδρας.
Σύμφωνα πάγια νομολογία ο ν. 791/1978, ειδικά ως προς τις ναυτιλιακές εταιρίες αναφέρεται μόνο σε θέματα σύστασης και ικανότητας δικαίου αυτών χωρίς να ασχολείται με δικονομικά θέματα όπως η δωσιδικία των πιο πάνω αλλοδαπών ναυτιλιακών εταιρειών, βάσει της οποίας το Δικαστήριο είναι αρμόδιο. Επίσης έχει κριθεί ότι η παραπάνω θεσμοθέτηση του ν. 791/1978 έγινε χάρη της διαφυλάξεως του κύρους των πιο πάνω αλλοδαπών ναυτιλιακών εταιρειών προκειμένου να μη μετασχηματιστούν αυτές σε εν τοις πράγμασι ομόρρυθμες εταιρίες.
Κατά την κρατούσα άποψη, κατά το δίκαιο της καταστατικής έδρας θα κριθεί, όχι μόνο η σύσταση και η ικανότητα δικαίου, αλλά και η εσωτερική λειτουργία και η εξουσία των οργάνων, οι σχέσεις των εταίρων μεταξύ τους και έναντι της εταιρείας κλπ. Σε αντίθετη περίπτωση μια αλλοδαπή ναυτιλιακή εταιρεία θα έπρεπε να συμμορφώνεται παράλληλα τόσο με τους όρους και τις απαιτήσεις του δικαίου της καταστατικής έδρας, αναφορικά με τη σύσταση και την ικανότητα δικαίου, όσο και με τους όρους και τις απαιτήσεις των ελληνικών νόμων, επί σειράς καίριων ζητημάτων, όπως ο τρόπος σύγκλησης των οργάνων της ή ο τρόπος λήψης των αποφάσεών της, τα δικαιώματα των μετόχων της, λύση όμως που δεν συμβαδίζει με το σκοπό του νομοθέτη για τις εταιρείες.
Άλλωστε και το άρθρο 10 ΑΚ όταν ρητώς ορίζει ότι η ικανότητα του νομικού προσώπου ρυθμίζεται από το δίκαιο της (πραγματικής) έδρας του δεν αναφέρεται στενά μόνο στα θέματα της ικανότητας δικαίου αλλά έχει κριθεί ερμηνευτικώς ότι η ρύθμιση του επεκτείνεται έτι περαιτέρω και σε θέματα που εκφεύγουν της ικανότητας δικαίου όπως αυτά της διοίκησης του νομικού προσώπου, της εκπροσώπησής του, των όρων κτήσης και αποβολής της ιδιότητας του μέλους του κλπ (ΑΠ 186/2008).
Δικαιοδοσία Ελληνικών Δικαστηρίων
Περαιτέρω, όπως ήδη προαναφέρθηκε, κατά την αληθή έννοια της διάταξης του άρθρου 10 ΑΚ ως έδρα του νομικού προσώπου από την οποία, κατά το άρθρο 3 παρ. 1 του ΚΠολΔ, προσδιορίζεται, εκτός άλλων, η αρμοδιότητα και η διεθνής δικαιοδοσία του δικαστηρίου, νοείται η πραγματική έδρα, δηλαδή ο τόπος όπου πράγματι ασκείται η διοίκηση του και όχι ο τυχόν διάφορος τόπος που κατονομάζεται απλώς ως έδρα στο καταστατικό του, δηλαδή η καταστατική έδρα (ΠΠΠ 2102/2019).
Επομένως, η αλλοδαπή τυπικά εταιρία, της οποίας η διοίκηση ασκείται στην Ελλάδα, όπου βρίσκεται η πραγματική της έδρα, μπορεί αρμοδίως να ενάγει ή να ενάγεται και γενικότερα να παρίσταται ως διάδικος ενώπιον των Ελληνικών Δικαστηρίων (άρθρα 62, 64, 66 ΚΠολΔ), εφόσον αυτή αναπτύσσει τη δραστηριότητα της στην Ελλάδα, δεδομένου ότι, ειδικότερα, η αρμοδιότητα και η διεθνής δικαιοδοσία των Ελληνικών Δικαστηρίων καθορίζεται βάσει του τόπου της πραγματικής έδρας της εναγομένης αλλοδαπής εταιρίας.
Το Δικηγορικό μας Γραφείο, για περισσότερα από 15 χρόνια εξειδικεύεται στο Εταιρικό και Εμπορικό Δίκαιο. Επικοινωνήστε μαζί μας για σας καθοδηγήσουμε και να σας συμβουλεύσουμε σε θέματα ίδρυσης και λειτουργίας εταιρειών.