Νομικό Πλαίσιο, Ευθύνη Μελών, Ασφαλιστική & Φορολογική Αντιμετώπιση
Αστικές Μη Κερδοσκοπικές εταιρίες (ΑΜΚΕ ή ΑμΚΕ), νοούνται οι εταιρίες που δεν έχουν εμπορικό χαρακτήρα, αλλά επιδιώκουν κυρίως, επιστημονικούς, μορφωτικούς, αθλητικούς ή πολιτιστικούς σκοπούς. Αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα λόγω της πρακτικότητας αλλά και της φορολογικής τους αντιμετώπισης, ενώ τα τελευταία χρόνια η δράση τους τείνει να αποτελέσει αντικείμενο αυστηρότερων νομοθετικών και ελεγκτικών παρεμβάσεων.
Νομικό Πλαίσιο
Οι Εταιρίες Γενικά
Εταιρία, με την ευρεία έννοια του όρου, είναι ο οργανισμός ιδιωτικού δικαίου που συγκαταλέγεται στις ενώσεις προσώπων, οι οποίες ανήκουν στην έννοια γένους που χαρακτηρίζεται ως “κοινωνία συμφερόντων”. Τα κοινά συμφέροντα, για τα οποία γεννιέται και υπάρχει μια κοινωνία, ανάγονται είτε στην επιδίωξη κοινού σκοπού είτε σε κοινό δικαίωμα. Η κοινωνία της πρώτης περίπτωσης χαρακτηρίζεται ως “κοινωνία σκοπού” και της δεύτερης ως “κοινωνία δικαιώματος”. Η Εταιρεία υπάγεται στην έννοια της κοινωνίας σκοπού.
Η εταιρία με την ευρεία έννοια του όρου ιδρύεται με δικαιοπραξία που συνήθως είναι σύμβαση, για την επιδίωξη ορισμένου σκοπού. Οταν πρόκειται για ένωση προσώπων, ο σκοπός πρέπει να είναι κοινός και να πραγματώνεται με κοινή συμβολή των μελών της. Ο κοινός σκοπός άλλοτε είναι κερδοσκοπικός, άλλοτε απλά οικονομικός και άλλοτε ιδεολογικός ή ιδανικός. Εδώ υπάγονται κυρίως: το σωματείο (78 ΑΚ), η ερανική επιτροπή (122 επ. ΑΚ) και η εταιρία με τη στενή έννοια του όρου.
Η εταιρία με τη στενή έννοια του όρου περιλαμβάνει την αστική εταιρία των άρθρων 741 επ. ΑΚ και τις εννέα εταιρίες του εμπορικού δικαίου, δηλαδή τις εξής:
- την ομόρρυθμη εταιρία,
- την απλή ετερόρρυθμη εταιρεία,
- την κατά μετοχές ετερόρρυθμη εταιρία,
- την αφανή εταιρία,
- την ανώνυμη εταιρία,
- την ιδιωτική κεφαλαιχουχική εταιρεία,
- την εταιρία περιορισμένης ευθύνης,
- τη συμπλοιοκτησία και
- το συνεταιρισμό.
Οι Αστικές εταιρίες
Η εταιρεία, λοιπόν, είναι ενοχή από σύμβαση. Δύο ή περισσότερα, φυσικά ή νομικά, πρόσωπα συμφωνούν να αναλάβουν αμοιβαία την υποχρέωση να επιδιώκουν κοινό σκοπό με κοινές εισφορές.
Οι αστικές εταιρίες, ειδικότερα, είναι συνήθεις στο δικαιικό μας σύστημα και ρυθμίζονται από τα άρθρα 741 – 784 του Αστικού Κώδικα (ΑΚ), ανεξάρτητα από το εαν είναι κερδοσκοπικές ή όχι. Για τη σύσταση και λειτουργία τους εφαρμόζονται τόσο οι παραπάνω διατάξεις του ΑΚ για τις εταιρίες, όσο και εκείνες για τα νομικά πρόσωπα (61 επ. ΑΚ).
Με βάση αυτά, η συστατική πράξη (καταστατικό) συντάσσεται εγγράφως και δημοσιεύεται. Με τη δημοσίευση επιτυγχάνεται η απόκτηση αυτοτελούς νομικής προσωπικότητας από την αστική εταιρία.
Οι εισφορές των εταίρων μπορούν να συνίστανται σε εργασία τους, σε χρήματα ή σε άλλα αντικείμενα, καθώς και σε κάθε άλλη παροχή. Αν δεν συμφωνήθηκε κάτι άλλο, οι εταίροι είναι υποχρεωμένοι σε ίσες εισφορές, ενώ δεν έχουν υποχρέωση να αυξήσουν την εισφορά τους, ούτε να τη συμπληρώσουν, αν αυτή μειώθηκε εξαιτίας ζημιών.
Η διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων ανήκει, αν δεν συμφωνήθηκε διαφορετικά, σε όλους μαζί τους εταίρους. Αν η διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων ανατέθηκε σε έναν ή σε μερικούς από τους εταίρους, οι υπόλοιποι αποκλείονται από τη διαχείριση. Τέλος, ο διαχειριστής παραιτείται ή ανακαλείται μόνο για σπουδαίο λόγο και απαγορεύεται να αμειφθεί.
Η αστική εταιρία λύεται:
- με την πάροδο του συμβατικού χρόνου,
- με καταγγελία ή
- στην περίπτωση που σκοπός της πραγματοποιήθηκε ή έγινε ανέφικτος.
Της λύσης της αστικής εταιρίας ακολουθεί εκκαθάριση.
Αναλόγως του σκοπού, εαν είναι κερδοσκοπικός ή όχι, οι αστικές εταιρίες διακρίνονται σε κερδοσκοπικές και μη κερδοσκοπικές.
Οι Αστικές Μη Κερδοσκοπικές Εταιρίες
Ειδικότερα, όσον αφορά τις αστικές εταιρίες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, γίνεται δεκτό τόσο από την θεωρία όσο και από τη νομολογία ότι μη κερδοσκοπική δράση δεν συνεπάγεται και παντελής απουσία οικονομικού σκοπού. Οικονομικός σκοπός μπορεί να υπάρχει, αρκεί να μην κατατείνει στον πλουτισμό της εταιρίας ή των εταίρων. Τέτοιος μπορεί να είναι για παράδειγμα η άσκηση φιλανθρωπίας, η παροχή υποτροφιών ή οικονομικών βοηθημάτων.
Επιπλέον, έχει κριθεί από πάγια νομολογία, ότι τυχόν οικονομική δραστηριότητα αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρίας, στα πλαίσια του καταστατικού της, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι κλονίζει την αποκλειστικότητα του επιδιωκόμενου -μη κερδοσκοπικού- σκοπού. Προϋπόθεση, βέβαια, είναι να πρόκειται για δράση αναγκαία για την αντιμετώπιση των δαπανών των σχετικών κοινωφελών δραστηριοτήτων, να μην άγει σε κερδοσκοπία και τα τυχόν πραγματοποιηθησόμενα, από την συναφή δραστηριότητα έσοδα, να διατίθενται για την προώθηση των σκοπών αυτής.
Εξάλλου, αυτή ακριβώς η, μη κερδοσκοπική, οικονομική δράση της αστικής εταιρίας, είναι που θεμελιώνει την προϋπόθεση του όρου του άρθρου 784 Α.Κ. για την κτήση νομικής προσωπικότητας. Ακόμα και έτσι όμως, η παραπάνω οικονομική δραστηριότητα, δεν επιτρέπεται να εξελίσσεται σε συστηματική άσκηση επιχείρησης, ούτε να υπερβαίνει το μέτρο της συνηθισμένης διαχείρισης ενός νοικοκυριού, ή μιας περιουσίας.
Για το χαρακτηρισμό της νομικής φύσης ενός νομικού προσώπου ως κερδοσκοπικού ή μη, ο νόμος αποβλέπει, όχι στο τυπικό κριτήριο της επωνυμίας, ή στο νομικό σχήμα της σύστασης και της λειτουργίας της, αλλά στο περιεχόμενο του καταστατικού τους και τις πράξεις που περιλαμβάνονται σε αυτό. Έτσι, για να θεωρηθεί ένα νομικό πρόσωπο μη κερδοσκοπικό, απαιτείται κατ΄ αρχήν, να μην έχει κατά το καταστατικό του, ως σκοπό αυτού, την απόκτηση κερδών.
Περαιτέρω, σε περίπτωση που εν τοις πράγμασι η ΑΜΚΕ λειτουργεί υπό όρους διαφόρους των οριζομένων στο καταστατικό, απαιτείται επίσης να μην έχει ούτε κατά τους όρους αυτούς, ως σκοπό, την απόκτηση κέρδους.
Εξάλλου, βασικό χαρακτηριστικό των ΑΜΚΕ είναι η μη διανομή κερδών στους εταίρους κατά το τέλος της χρήσης, όπως και η μη καταβολή τόκων επί των ποσών των εισφορών των εταίρων. Τα κέρδη της εταιρίας πρέπει να επανεπενδύονται, με στόχο την προαγωγή των καταστατικών σκοπων. Το ίδιο ισχύει και για το καθαρό προϊόν της εκκαθάρισης, μετά τη λύση της ΑΜΚΕ, το οποίο δεν επιτρέπεται να διανεμηθεί στους εταίρους. Αυτό μπορεί να διατεθεί, είτε με πρόβλεψη από το καταστατικό, είτε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των εταίρων, μόνο για την περαιτέρω εξυπηρέτηση σκοπών συναφών με αυτόν της εταιρίας.
Ευθύνη Εταίρων ΑΜΚΕ
Σύμφωνα με το άρθρο 746 ΑΚ, ο εταίρος ευθύνεται μόνο για την επιμέλεια που δείχνει στις δικές του υποθέσεις ενώ, σύμφωνα με το 759, οι υποχρεώσεις απέναντι σε τρίτους βαρύνουν όλους τους εταίρους κατά το λόγο της εταιρικής μερίδας του καθενός.
Ωστόσο, με τον ν. 4072/2012 (άρθρο 270) προβλέπεται πλέον ρητά, ότι στην αστική εταιρία με νομική προσωπικότητα, εφαρμόζονται αναλογικά οι διατάξεις περί ομόρρυθμης εταιρίας. Επομένως, καθιερώθηκε για πρώτη φορά, η ευθύνη των εταίρων ως προσωπική, απεριόριστη και εις ολόκληρον, όπως ακριβώς και στις Ο.Ε.
Με τον ν. 4605/2019, εισήχθη νέα παράγραφος στον ανωτέρω ν. 4072/2012 (294 § 4) με την οποία ορίζεται ότι :
“Σε εταιρία του άρθρου 270 (σ.σ. δηλ. και οι ΑΜΚΕ), οι εταίροι ευθύνονται για τις υποχρεώσεις της μέχρι του ποσού της εταιρικής μερίδας τους, όταν η είσοδός τους στην εταιρία και η γένεση των υποχρεώσεων έλαβαν χώρα πριν την έναρξη ισχύος του παρόντος (σ.σ. 11.4.2012) και δεν συμμετείχαν καθ’ οιονδήποτε τρόπο στη διοίκηση και διαχείριση της εταιρίας”.
Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση, η παραπάνω ρύθμιση κρίθηκε αναγκαία για δύο λόγους:
- στις αγροτικές ενώσεις, οι αγρότες – μέλη οι οποίοι δεν είχαν καμία ανάμειξη στη διαχείριση και διοίκηση των ΑΜΚΕ και δεν προσδοκούσαν οικονομικά ωφελήματα, μέσω διανομής κερδών ή άλλου τρόπου, βρέθηκαν αίφνης να ευθύνονται με την προσωπική τους περιουσία για τα χρέη της ΑΜΚΕ και
- σε όλα τα καταστατικά των ΑΜΚΕ, που συνεστήθησαν πριν από την έναρξη ισχύος του άρθρου 270, ρητά αναγράφεται ότι η λειτουργία αυτών των εταιρειών διέπεται από τις διατάξεις των άρθρων 741-784 του ΑΚ, με βάση τις οποίες προσδιορίζεται η ευθύνη των απλών εταίρων στο ποσό της αρχικής εταιρικής εισφοράς. Δηλαδή, όταν τα απλά μέλη αποφάσισαν να συμμετέχουν ως εταίροι και σε αυτήν την νομική μορφή εταιρίας, γνώριζαν ότι ευθύνονται μέχρι του ποσού της εισφοράς τους και προφανώς δεν θα συμμετείχαν εάν γνώριζαν ότι ευθύνονται και με την προσωπική τους περιουσία, παρότι δεν συμμετέχουν στη διοίκηση αυτών των εταιρειών για χρέη προς ιδιώτες ή το δημόσιο (ΦΠΑ, φόρο εισοδήματος κλπ).
Επομένως, με βάση το άρθρο 270, όλοι οι εταίροι που συμμετέχουν σε ΑΜΚΕ που ιδρύεται εφεξής, ευθύνονται προσωπικά, απεριόριστα και εις ολόκληρον για τα χρέη της εταιρίας. Ταυτόχρονα τυχόν συμφωνία για περιορισμό ή αποκλεισμό της ευθύνης κάποιου εκ των εταίρων δεν ισχύει έναντι των τρίτων, ενώ εταίρος που εισέρχεται στην εταιρία ευθύνεται απεριόριστα και εις ολόκληρον και για τα υπάρχοντα, πριν από την είσοδό του, εταιρικά χρέη.
Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι οι εταίροι έχουν υποχρέωση πίστης στην εταιρία και δεν δικαιούνται να ενεργούν για δικό τους ή ξένο λογαριασμό πράξεις αντίθετες με τα συμφέροντα της εταιρίας.
Εμπορική, Φορολογική Και Ασφαλιστική Αντιμετώπιση
Εμπορικότητα και Εγγραφή στο ΓΕΜΗ
Αναφορικά με το ζήτημα, εαν οι ΑΜΚΕ έχουν υποχρέωση εγγραφής στο Γενικό Εμπορικό Μητρώο (Γ.Ε.ΜΗ.), ισχύουν οι νόμοι 3419/2005 και 4072/2012 καθώς και οι έγγραφες υποδείξεις των αρμόδιων αρχών. Συγκεκριμένα:
- Η με αρ. πρωτοκόλλου Κ2-6498δις/24.12.2013 εγκύκλιος της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου ορίζει ότι με τον ν. 3419/2005 οι αστικές εταιρίες που προβλέπονται στο άρθρο 784 ΑΚ εγγράφονται στο ΓΕΜΗ προαιρετικά. Η προαιρετική εγγραφή έχει την έννοια ότι οι εταιρίες του άρθρου 784 ΑΚ μπορούν αλλά δεν υποχρεούνται να αποκτήσουν νομική προσωπικότητα. Εφόσον όμως το επιλέξουν, οφείλουν να ακολουθήσουν τους όρους δημοσιότητας που τάσσονται για τις ομόρρυθμες, δηλαδή την εγγραφή τους στο ΓΕΜΗ. Όμοια ρυθμίζει και η μεταγενέστερη διάταξη του ν. 4072/2012, η οποία υπάγει τις αστικές εταιρίες με νομική προσωπικότητα στις ρυθμίσεις περί ομορρύθμων εταιρειών, με την υποχρέωση καταχώρισης στο Γ.Ε.ΜΗ.
- Το με αρ. πρωτοκόλλου 250/22.5.2015 έγγραφο του Εποπτικού Συμβουλίου του Γ.Ε.ΜΗ. αναφέρει ότι προβλέπεται η δυνατότητα προαιρετικής εγγραφής στο ΓΕΜΗ των ΑΜΚΕ και ότι, αν κάποιος προαιρετικά εγγραφόμενος ζητήσει να καταχωριστεί στο ΓΕΜΗ, οι Υπηρεσίες ΓΕΜΗ δεν μπορούν να αρνηθούν την καταχώριση. Εξειδικεύει περαιτέρω για τις συνιστώμενες ΑΜΚΕ, προβλέποντας ότι, εφόσον το επιθυμούν, αποκτούν νομική προσωπικότητα με την καταχώρησή τους στο ΓΕΜΗ.
Επομένως προκύπτει σαφέστατα ότι είναι στη διακριτική ευχέρεια των ΑΜΚΕ και των εταίρων τους, εαν επιθυμούν να αποκτήσουν νομική προσωπικότητα ή όχι. Στην περίπτωση που επιθυμούν, η εγγραφή στο ΓΕΜΗ είναι απαραίτητος όρος. Σημειωτέον, ότι με την εγγραφή στο ΓΕΜΗ αποκτάται μαχητό τεκμήριο εμπορικότητας χωρίς, ωστόσο, η απονομή εμπορικότητας να συνεπάγεται άνευ ετέρου και το χαρακτηρισμό μιας ΑΜΚΕ ως κερδοσκοπικής.
Φορολογική Αντιμετώπιση
Τόσο ο ν. 4072/2012 όσο και ο νέος Κώδικας Φορολογίας Εισοδήματος (ν. 4172/2013) άλλαξε άρδην το φορολογικό το καθεστώς των ΑΜΚΕ.
Ήδη με το ΠΔ 134/96, οι ΑΜΚΕ έχουν όλες τις υποχρεώσεις που έχουν οι επιτηδευματίες, ακόμα και στην περίπτωση που δεν έχουν σκοπό κερδοσκοπικό. Επομένως υποχρεωτικά τηρούν βιβλία και εκδίδουν σε κάθε περίπτωση τα προβλεπόμενα φορολογικά παραστατικά που προβλέπονται από τον του K.B.Σ. ενώ υπόκειται σε φορολογία και τέλος επιτηδεύματος. Ενδεικτικά:
- Με τον από Μαΐου 2019 Οδηγό της ΑΑΔΕ, ορίζεται ότι οι ΑΜΚΕ αποτελούν διακριτά υποκείμενα του φόρου εισοδήματος νομικών προσώπων και νομικών οντοτήτων, σύμφωνα με την περίπτωση ε’ του άρθρου 45 του ν.4172/2013.
- Η ΠΟΛ 1044/10.02.2015 αναφέρει ότι οι αστικές εταιρίες κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήρα, είναι υποκείμενα του φόρου εισοδήματος νομικών προσώπων και νομικών οντοτήτων, σύμφωνα με την περ. ε’ του άρθρου 45 του ν. 4172/2013, και επομένως, οι αστικές εταιρίες, αδιάφορα αν έχουν σκοπό κερδοσκοπικό ή όχι, αποτελούν υποκείμενα του φόρου και υπάγονται σε φορολογία.
Εισόδημα για τις ΑΜΚΕ θεωρείται μόνο αυτό που προέρχεται από καθαρά εμπορικές δραστηριότητες ή την άσκηση ελευθέριου επαγγέλματος (π.χ. ενοίκια, τόκοι, μερίσματα, τυχόν άλλες δραστηριότητες). Για αυτά εκδίδονται κανονικά τα νόμιμα παραστατικά και υπάρχει η γενική υποχρέωση ΦΠΑ.
Αντίθετα, οι συνδρομές και εγγραφές των μελών, καθώς και οι χορηγίες ή δωρεές προς αυτές, επειδή αποτελούν εισροές κεφαλαιουχικού χαρακτήρα, δηλαδή στερούνται τα εννοιολογικά γνωρίσματα του εισοδήματος, δεν εμπίπτουν στην έννοια των ακαθάριστων εσόδων για να φορολογηθούν. Για την είσπραξη των ποσών αυτών, εκδίδεται απλή απόδειξη χωρίς ΦΠΑ.
Ασφαλιστική Αντιμετώπιση
Σύμφωνα με την εγκύκλιο 84/21.08.2007 της Γενικής Διεύθυνσης Ασφαλιστικών Υπηρεσιών του ΟΑΕΕ :
“τα μέλη αστικής εταιρίας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα δεν υπάγονται στην ασφάλιση του ΟΑΕΕ καθ’ όσον δεν εμπίπτουν στις διατάξεις του αρ.1, παρ. 2, εδάφιο α του Π.Δ. 258/05, διότι ελλείπουν παντελώς οι προϋποθέσεις του Εμπορικού Νόμου, δηλαδή η εμπορική δραστηριότητα με σκοπό τον προσπορισμό και την διανομή κερδών εξαιτίας της δραστηριότητας αυτής”.
Επομένως, δεν καταλείπεται καμία αμφιβολία ότι τα μέλη των ΑΜΚΕ δεν έχουν υποχρέωση ασφάλισης.
Το Δικηγορικό μας Γραφείο, για περισσότερα από 15 χρόνια εξειδικεύεται στο Εταιρικό και Εμπορικό Δίκαιο. Επικοινωνήστε μαζί μας για κάθε θέμα που αφορά αστικές και εμπορικές εταιρείες.