Το βούλευμα 828/2022 ΣυμβΠλημΘεσ/νικης αποτελεί μια πρώτη, ολοκληρωμένη, προσπάθεια να προσεγγίσει και να οριοθετήσει τα ζητήματα απάτης με υπολογιστή, ηλεκτρονικού χρήματος και κρυπτονομισμάτων στο σύγχρονο εταιρικό περιβάλλον των ηλεκτρονικών συναλλαγών.

Διαφορά Απάτης Με Υπολογιστή Και Κοινής Απάτης

Από τη διάταξη του άρθρου 386 Α του νέου Ποινικού Κώδικα προκύπτει ότι, η απάτη με υπολογιστή αποτελεί ένα ιδιώνυμο έγκλημα το οποίο προστέθηκε στον Ποινικό Κώδικα ενόψει της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας. 

Ως έγκλημα δομήθηκε κατ’ αντιστοιχία προς την απάτη του άρθρου 386 Π.Κ. με την οποία τελεί σε σχέση αλληλοαποκλεισμού και από την οποία διαφέρει κατά το ότι τελείται όταν η περιουσιακή βλάβη επέρχεται όχι με την παραπλάνηση ενός φυσικού προσώπου που είναι αρμόδιο να λαμβάνει αποφάσεις ή να διενεργεί έλεγχο ή να εγκρίνει ή να χορηγεί κλπ αλλά αποκλειστικά και μόνο με τον επηρεασμό των στοιχείων του υπολογιστή, δηλαδή με την επέμβαση του δράστη κατά τον προγραμματισμό του συστήματος και την επεξεργασία των δεδομένων σε οποιαδήποτε φάση της λειτουργίας του υπολογιστή (ΑΠ 1166/2019). 

Έτσι, δεν στοιχειοθετείται κοινή απάτη του άρθρου 386 Π.Κ. στην περίπτωση που ο δράστης επεμβαίνει ευθέως στην εξέλιξη του προγράμματος ή και στα μηχανικά μέρη του υπολογιστή και με μη ορθή διαμόρφωση του προγράμματος ή με τη χρησιμοποίηση κατά τον προγραμματισμό του συστήματος μη ορθών ή ελλιπών στοιχείων, προκαλεί αποτέλεσμα διαφορετικό από εκείνο που θα προέκυπτε από τη διαδικασία της επεξεργασίας των στοιχείων και έτσι βλάπτει ξένη περιουσία προς όφελος αυτού ή τρίτου (ΑΠ 1166/2019).

Αντικειμενική Υπόσταση Εγκλήματος Απάτης Με Υπολογιστή

Η απάτη με υπολογιστή αποτελεί ένα πολύτροπο ή υπαλλακτικώς μικτό έγκλημα το οποίο τελείται: 

• είτε με τη μη ορθή διαμόρφωση του προγράμματος, 
• είτε με τη χρήση χωρίς δικαίωμα παρέμβαση στη λειτουργία προγράμματος ή συστήματος υπολογιστή, 
• είτε με τη χρησιμοποίηση μη ορθών ή ελλιπών δεδομένων υπολογιστή, ιδίως δεδομένων αναγνώρισης της ταυτότητας, 
• είτε με τη χωρίς δικαίωμα εισαγωγή, αλλοίωση, διαγραφή ή εξάλειψη δεδομένων υπολογιστή και 
• είτε με τη χωρίς δικαίωμα αξιοποίηση λογισμικού προορισμένου για τη μετακίνηση χρημάτων, επιτρεπόμενης της υπαγωγής και των περιπτώσεων επηρεασμού ακόμη και με μη σύννομη χρήση ορθών στοιχείων (δηλαδή κανονική αλλά χωρίς δικαίωμα εκτέλεσης προγράμματος). 

Άμεσο αποτέλεσμα της ως άνω εγκληματικής συμπεριφοράς του δράστη αποτελεί ο «επηρεασμός» των στοιχείων του υπολογιστή (κατ’ αντιστοιχία προς την «πλάνη» της κοινής απάτης) η έναρξη του οποίου συνιστά αρχή εκτέλεσης του εγκλήματος και ο οποίος με τη σειρά του πρέπει να οδηγήσει άμεσα στη βλάβη ξένης περιουσίας, προς όφελος του δράστη ή τρίτου (ΑΠ 1087/2019). 

Βλάβη ξένης, κατά το αστικό δίκαιο, περιουσίας, η οποία να τελεί σε αιτιώδη σύνδεσμο με τις ενέργειες του δράστη, υπάρχει και σε περίπτωση μείωσης ή χειροτέρευσης της περιουσίας του παθόντα, έστω και αν αυτός έχει ενεργό αξίωση προς αποκατάστασή της (βλ. για το αδίκημα της απάτης ΟλΑΠ 1/2020).

Υποκειμενική Υπόσταση Εγκλήματος Απάτης Με Υπολογιστή

Για την υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος αρκεί δόλος ως προς όλα τα στοιχεία της αντικειμενικής υπόστασής του, χωρίς να απαιτείται ειδικότερα (όπως στην κοινή απάτη) γνώση του δράστη για την αναλήθεια των στοιχείων που χρησιμοποιεί. 

Η απάτη με υπολογιστή αποτελεί περαιτέρω έγκλημα σκοπού (υπερχειλούς υποκειμενικής υπόστασης) διότι ο δράστης πρέπει να έχει σκοπό παράνομου περιουσιακού οφέλους για τον εαυτό του ή τρίτον, χωρίς να είναι αναγκαία η πραγμάτωση του οφέλους αυτού. 

Περιουσιακό όφελος συνιστά η αύξηση της περιουσίας του ίδιου του δράστη ή άλλου, καθώς και η ευνοϊκότερη διαμόρφωση της περιουσιακής κατάστασης οιουδήποτε από αυτούς. Το περιουσιακό αυτό όφελος είναι παράνομο, όταν ο δράστης ή το άλλο πρόσωπο δεν έχει νόμιμη αξίωση κατά του παθόντος, ο δε αξιούμενος, για τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος τούτου, σκοπός οφέλους αποτελεί υποκειμενικό στοιχείο του αδίκου (έγκλημα με «υπερχειλή υποκειμενική υπόσταση»).

Περαιτέρω, η περιουσιακή βλάβη, που, κατά τα προεκτεθέντα, υπάρχει σε περίπτωση μείωσης ή χειροτέρευσης της περιουσίας του παθόντος, πρέπει, ως στοιχείο της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος, να είναι άμεσο, αναγκαίο και αποκλειστικό αποτέλεσμα της περιουσιακής διάθεσης.

Στην περίπτωση δε του άρθρου 386 Α Π.Κ. ο διαθέτων είναι πάντοτε μόνον (δηλ. χωρίς τη βοήθεια ή την παρέμβαση κάποιου φυσικού προσώπου) ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, ο οποίος, αφού πρώτα επεξεργασθεί βάσει ορισμένου συστήματος τα τεθέντα σε αυτόν εξωτερικά δεδομένα, προβαίνει αυτομάτως σε ορισμένη περιουσιακή διάθεση βλαπτική για το φορέα της περιουσίας και συγχρόνως αντίστοιχα ωφέλιμη για το δράστη ή τρίτον, η δε βλάβη πρέπει να αποτελεί άμεση συνέπεια του επηρεασμού των στοιχείων του υπολογιστή και της συνακόλουθης, ήτοι να μην απαιτείται παρεμβολή ανθρώπινης συμπεριφοράς μεταξύ της επεξεργασίας των στοιχείων και της μείωσης της περιουσίας. 

Για την κακουργηματική δε μορφή της απάτης με υπολογιστή, η παραπάνω πράξη προσλαμβάνει τη μορφή κακουργήματος, εφόσον το περιουσιακό όφελος ή η προξενηθείσα ζημία υπερβαίνει συνολικά το ποσό των 120.000 ευρώ.

Ηλεκτρονικό Χρήμα

Περαιτέρω, ως ηλεκτρονικό χρήμα (υπό στενή έννοια) ορίζεται η ηλεκτρονική αποθήκευση νομισματικής αξίας σε ένα τεχνικό μέσο, το οποίο λειτουργεί ως προπληρωμένο ανώνυμο μέσο (στον κομιστή) και το οποίο μπορεί να χρησιμοποιείται για την πραγματοποίηση πληρωμών προς άλλους φορείς, εκτός του εκδότη, χωρίς να είναι αναγκαία η ύπαρξη τραπεζικού λογαριασμού.

Μορφή δε του ηλεκτρονικού χρήματος (υπό ευρεία έννοια) αποτελούν και τα ψηφιακά νομίσματα, τα οποία αποτελούν μια μορφή αποκεντρωμένου μετατρέψιμου ψηφιακού νομίσματος, που διαμορφώνεται μέσω της χρήσης ενός ηλεκτρονικού, αποκεντρωμένου λογιστικού συστήματος, σε επίσημα (παραστατικά) κρατικά νομίσματα (αμερικάνικα δολάρια, ευρώ, ρούβλια κ.λπ.).

Ψηφιακά Νομίσματα – Κρυπτονομίσματα

Ανάμεσα στα ηλεκτρονικά νομίσματα, κυρίαρχο είναι το bitcoin, το οποίο εντάσσεται στο εν ευρεία έννοια χρήμα ως συμβατικό μέσο πληρωμής, οι χρήστες του οποίου το χρησιμοποιούν ως περιουσιακό στοιχείο και όχι ως νόμισμα, αφού το αποκτούν με σκοπό το κέρδος και όχι ως αντίτιμο αγαθών και υπηρεσιών, και θα πρέπει να θεωρείται έγκυρη η χρήση του στις συναλλαγές, το οποίο λειτουργεί αποκεντρωμένα στο πλαίσιο συστημάτων ομότιμων δικτύων (peer to peer) και με τη χρήση της καινοτόμου τεχνολογίας blockchain, χωρίς την παρεμβολή τραπεζικών ή πιστωτικών ιδρυμάτων. 

Συγκεκριμένα, οι συναλλαγές στο πλαίσιο του συστήματος αυτού δεν καταχωρούνται από ένα πιστωτικό ίδρυμα, αλλά καταγράφονται ψηφιακά σε ένα δημόσιο κατανεμημένο καθολικό (ledger), σε ένα σύνολο εγγραφών που ονομάζεται αλυσίδα μπλοκ (block chain) και χρησιμοποιεί ως νομισματική μονάδα το bitcoin. 

Η αλυσίδα μπλοκ δημοσιοποιείται σε ένα ομότιμο δίκτυο (peer to peer network) και είναι στη διάθεση όλων των χρηστών του Διαδικτύου, αποτελεί δηλαδή ένα οιονεί δημόσιο μητρώο συναλλαγών.

Σε κάθε νέα συναλλαγή (ηλεκτρονική πληρωμή) ελέγχεται η αλυσίδα μπλοκ, ώστε να επιβεβαιωθεί ότι υπάρχει διαθέσιμη νομισματική αξία (σε bitcoins). Κατ’ αυτόν τον τρόπο δεν χρειάζεται η μεσολάβηση ενός τρίτου (εν προκειμένω, ενός πιστωτικού ιδρύματος ή λ.χ. του Pay Pal) τη θέση του οποίου καταλαμβάνει η κοινότητα των χρηστών, μελών του ομότιμου δικτύου. 

Οι συναλλαγές με bitcoin γίνονται με τη βοήθεια της ασύμμετρης κρυπτογράφησης και ειδικότερα, με τη χρήση μίας δημόσιας (public key) και μιας ιδιωτικής κλείδας (private key), από τις οποίες η δημόσια κλείδα δημοσιοποιείται και αποτελεί τη διεύθυνση bitcoin, ενώ η ιδιωτική διατηρείται μυστική, όπως ένας κωδικός ασφαλείας. 

Κάθε μεταφορά bitcoin γίνεται με τον έλεγχο της δημόσιας κλείδας, πρόσβαση στο σύστημα συναλλαγών bitcoin με τη βοήθεια λογισμικού που δημιουργεί ένα ηλεκτρονικό πορτοφόλι (e-wallet), στο οποίο αποθηκεύονται τα παραπάνω δεδομένα και το οποίο είναι ανώνυμο, τηρούνται δε σε αυτό τα κλειδιά, χωρίς να περιέχει μονάδες του νομίσματος, αλλά παρέχοντας πρόσβαση στο λογαριασμό, ο οποίος τηρείται στο ηλεκτρονικό αρχείο καταχωρήσεων (block chain). 

Οι πληρωμές που διενεργούνται στο πλαίσιο του συστήματος αυτού δεν αποτιμώνται σε ένα ορισμένο νόμισμα (δολάριο, ευρώ κλπ.), όπως συμβαίνει με τις άλλες μορφές ηλεκτρονικού χρήματος, αλλά σε bitcoins. 

Η αξία του ψηφιακού αυτού νομίσματος δεν καθορίζεται με βάση τον κανόνα του χρυσού ή κάποιο κυβερνητικό διάταγμα, αλλά με το νόμο της προσφοράς και της ζήτησης.

Το Δικηγορικό μας Γραφείο, για περισσότερα από 15 χρόνια εξειδικεύεται στο Εταιρικό και Εμπορικό Δίκαιο. Επικοινωνήστε μαζί μας για σας καθοδηγήσουμε και να σας συμβουλεύσουμε σε κάθε θέμα σχετικά με τις ηλεκτρονικές απάτες.