Με Ψήφισμα του, πριν λίγες εβδομάδες, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συστήνει στην Επιτροπή να νομοθετήσει για το “δικαίωμα στην αποσύνδεση” του εργαζόμενου.

Ως “αποσύνδεση” ορίζεται “η μη ενασχόληση με δραστηριότητες ή επικοινωνίες που συνδέονται με την εργασία μέσω ψηφιακών εργαλείων, άμεσα ή έμμεσα, εκτός του χρόνου εργασίας”

Η Έκθεση Της Επιτροπής

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναγνωρίζει ότι το υπάρχον ενωσιακό εργατικό δίκαιο δεν καλύπτει τις “προκλήσεις” που δημιουργεί “η πρόοδος των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ) και ο αντίκτυπός τους στον κόσμο της εργασίας … καθώς επιτρέπει την ανάληψη και εκτέλεση εργασίας οπουδήποτε και οποτεδήποτε, καθώς και την επικοινωνία με τους εργαζόμενους εκτός του ωραρίου εργασίας τους”.

Επομένως κρίνει αναγκαίο, λαμβάνοντας υπόψη το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο και τις τεχνολογικές εξελίξεις, οι οποίες επιταχύνθηκαν λόγω της πανδημίας, να προτείνει Οδηγία η οποία θα προβλέπει:

• Το δικαίωμα στην αποσύνδεση η οποία θα εφαρμόζεται σε όλους τους εργαζομένους που χρησιμοποιούν ψηφιακά εργαλεία, συμπεριλαμβανομένων των ΤΠΕ, στο πλαίσιο της εργασίας τους, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων σε άτυπες μορφές απασχόλησης, και σε όλους τους τομείς δραστηριοτήτων, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό.
• Τις ελάχιστες απαιτήσεις σχετικά με τη χρήση ψηφιακών εργαλείων για επαγγελματικούς σκοπούς εκτός του χρόνου εργασίας, με σκοπό να δημιουργήσει με την πάροδο του χρόνου ένα πνεύμα που αποτρέπει την επικοινωνία εκτός ωραρίων.
• Την επιβεβαίωση του δικαιώματος του εργαζομένου να μην παρενοχλείται για επαγγελματικούς λόγους εκτός του χρόνου εργασίας, με πλήρη σεβασμό στη νομοθεσία και τις διατάξεις περί χρόνου εργασίας που κατοχυρώνονται σε συλλογικές συμβάσεις και συμβατικές ρυθμίσεις. 
• Την περιγραφή του δικαιώματος στην αποσύνδεση ως το δικαίωμα των εργαζομένων να απενεργοποιούν τα ψηφιακά εργαλεία τους, συμπεριλαμβανομένων των μέσων επικοινωνίας που εξυπηρετούν εργασιακούς σκοπούς, εκτός του χρόνου εργασίας τους, χωρίς να αντιμετωπίζουν συνέπειες επειδή δεν απαντούν σε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, τηλεφωνικές κλήσεις ή γραπτά μηνύματα.
• Την υποχρέωση των εργοδοτών να διασφαλίζουν τον σεβασμό του δικαιώματος των εργαζομένων στην αποσύνδεση, καθώς και τα δικαιώματά τους σε δίκαιες συνθήκες εργασίας και σε ασφάλεια και υγεία σε κάθε πτυχή που συνδέεται με την εργασία. 
• Την εισαγωγή εγγυήσεων ώστε να διασφαλίζεται ότι οι εργοδότες ενημερώνουν γραπτώς τους εργαζομένους σχετικά με τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για να στηριχθεί το δικαίωμα στην αποσύνδεση, όπως οι ρυθμίσεις για την αποσύνδεση και την απενεργοποίηση των ψηφιακών εργαλείων που εξυπηρετούν εργασιακούς σκοπούς, τον τρόπο καταγραφής του χρόνου εργασίας και την αξιολόγηση, από πλευράς του εργοδότη, της υγείας των εργαζομένων.
• Την πρόβλεψη διασφαλίσεων στους εργαζομένους που επικαλούνται το δικαίωμα στην αποσύνδεση ότι προστατεύονται από αντίποινα ή αρνητικές επιπτώσεις, καθώς και μηχανισμό για την αντιμετώπιση καταγγελιών ή παραβιάσεων του δικαιώματος στην αποσύνδεση.
• Το σεβασμό στους κανόνες της Ένωσης για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, καθώς και τα θεμελιώδη δικαιώματα των εργαζομένων και το ισχύον δίκαιο της Ένωσης.

Το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου

Με βάση τις παραπάνω παραδοχές, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προτείνει προς την Επιτροπή Οδηγία η οποία, μεταξύ άλλων, θα ορίζει:

Ως προς το Αντικείμενο Εφαρμογής τις ελάχιστες απαιτήσεις ώστε να μπορούν οι εργαζόμενοι που χρησιμοποιούν ψηφιακά εργαλεία, συμπεριλαμβανομένων των ΤΠΕ, για εργασιακούς σκοπούς, να ασκούν το δικαίωμα στην αποσύνδεση, και να διασφαλίζεται ότι οι εργοδότες σέβονται το δικαίωμα των εργαζομένων στην αποσύνδεση. 

Ως προς το ίδιο το Δικαίωμα Στην Αποσύνδεση ότι τα Κράτη Μέλη θα διασφαλίζουν πως οι εργοδότες λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε να παρέχουν στους εργαζομένους τα μέσα να ασκούν το δικαίωμά τους στην αποσύνδεση. Ότι επίσης, αυτοί εφαρμόζουν ένα αντικειμενικό, αξιόπιστο και προσβάσιμο σύστημα που να επιτρέπει τη μέτρηση της διάρκειας του ημερήσιου χρόνου εργασίας κάθε εργαζομένου, τηρουμένου του δικαιώματος των εργαζομένων στην ιδιωτική ζωή και στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. 

Ειδικότερα, τα Κράτη Μέλη, θα πρέπει τουλάχιστον να θεσπίσουν:

• τις πρακτικές ρυθμίσεις για την απενεργοποίηση ψηφιακών εργαλείων που εξυπηρετούν εργασιακούς σκοπούς, συμπεριλαμβανομένων τυχόν εργαλείων παρακολούθησης που συνδέονται με την εργασία
• το σύστημα μέτρησης του χρόνου εργασίας
• εκτιμήσεις υγείας και ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων των εκτιμήσεων ψυχοκοινωνικών κινδύνων, σε σχέση με το δικαίωμα στην αποσύνδεση
• τα κριτήρια για οποιαδήποτε παρέκκλιση, από πλευράς των εργοδοτών, από την υποχρέωσή τους να εφαρμόζουν το δικαίωμα ενός εργαζομένου στην αποσύνδεση
• τα μέτρα ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένης της κατάρτισης κατά την εργασία, τα οποία πρέπει να λαμβάνουν οι εργοδότες σε σχέση με τους όρους εργασίας που αναφέρονται στην παρούσα παράγραφο.

Ως προς την Προστασία από Δυσμενή Μεταχείριση, τα Κράτη Μέλη θα διασφαλίσουν ότι απαγορεύονται οι διακρίσεις, η λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση, η απόλυση και η λήψη άλλων δυσμενών μέτρων, από πλευράς των εργοδοτών, επειδή οι εργαζόμενοι άσκησαν ή επιδίωξαν να ασκήσουν το δικαίωμά τους στην αποσύνδεση. Επίσης, θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι εργοδότες προστατεύουν τους εργαζομένους, συμπεριλαμβανομένων των εκπρόσωπων εργαζομένων, από οποιαδήποτε δυσμενή μεταχείριση ή οποιεσδήποτε δυσμενείς συνέπειες που προκύπτουν από καταγγελία που υπέβαλαν στον εργοδότη ή από τυχόν διαδικασίες που έχουν κινήσει με σκοπό να επιβάλουν τη συμμόρφωση με τα δικαιώματα που προβλέπονται στην παρούσα οδηγία.

Ως προς το Δικαίωμα Στην Επανόρθωση τα Κράτη Μέλη θα διασφαλίσουν ότι οι εργαζόμενοι των οποίων το δικαίωμα στην αποσύνδεση έχει παραβιαστεί έχουν πρόσβαση στη Δικαστική Εξουσία και σε αμερόληπτο μηχανισμό επίλυσης διαφορών και δικαίωμα στην επανόρθωση σε περίπτωση παραβίασης των δικαιωμάτων τους που απορρέουν από την παρούσα οδηγία. Ταυτόχρονα έχουν πρόσβαση στα δεδομένα που τηρούν οι εργοδότες σχετικά με το δικαίωμά του εργαζόμενου στην αποσύνδεση.

Ως προς την Εφαρμογή του Δικαιώματος, το επίπεδο προστασίας και τις κυρώσεις, τα Κράτη Μέλη είναι εκείνα που θα διασφαλίζουν ότι θεσπίζονται λεπτομερείς ρυθμίσεις, ώστε να μπορούν οι εργαζόμενοι να ασκούν το δικαίωμά τους στην αποσύνδεση, και ότι οι εργοδότες εφαρμόζουν το δικαίωμα αυτό με δίκαιο και διαφανή τρόπο. Αυτά οφείλουν να θεωρούν την Οδηγία ως το ελάχιστο προστασίας δικαιωμάτων και να επιβάλλουν κυρώσεις σε τυχόν παραβίασή της οι οποίες θα είναι “αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές”.

Πρώτοι Προβληματισμοί Στο Ψήφισμα

1. Η έκθεση ψηφίσματος, παραπέμπει ως υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο, στην Οδηγία 2003/88, την οποία και αξιοποιεί ως νομική βάση για την προταση προς την Επιτροπή. Στην ανωτέρω Οδηγία, ωστόσο, προβλέπεται η δυνατότητα επέκτασης του εργάσιμου χρόνου έως και 13 ώρες ημερησίως και 72 σε εβδομαδιαία βάση, ενώ ως ελάχιστη ξεκούραση του εργαζομένου μεταξύ εργάσιμων ημερών, ορίζεται το χρονικό διάστημα μόλις 11 ωρών. Επομένως, είναι υπό συζήτηση η σκοπιμότητα της συγκεκριμένης αναφοράς, ως νομικής βάσης, τη στιγμή που ζητούμενο είναι η προστασία του εργάσιμου χρόνου και όχι η ελαστικοποίησή του.
2. Εξάλλου, η πρόταση λαμβάνει υπόψη την απόφαση του ΔΕΕ στην υπόθεση C-55/18, σύμφωνα με την οποία “τα κράτη μέλη οφείλουν να επιβάλλουν στους εργοδότες την υποχρέωση να εφαρμόζουν σύστημα που να επιτρέπει τη μέτρηση του ημερήσιου χρόνου εργασίας”. Τέτοια συστήματα όμως, όπως κάμερες, εφαρμογές καταγραφής, αισθητήρες πληκτρολογίου κ.ά. που ήδη χρησιμοποιούνται, καταγράφουν εκτός από το χρόνο εργασίας και την παραγωγικότητα και εντατικότητα της εργασίας. Κάτι ανάλογο, δηλαδή, με την βιντεοεπιτήρη σε εργασιακούς χώρους, η οποία έχει δημιουργήσει προβληματισμό σε σχέση με τα εργοδοτικά όρια και την εφαρμογή της εργατικής νομοθεσίας.
3. Στο ίδιο πλαίσιο η έκθεση παραπέμπει, θεωρώντας ως νομική βάση, και στην Οδηγία 2019/1152 η οποία προβλέπει ως μοναδική υποχρέωση του εργοδότη για την αλλαγή εργασιακών όρων, την προηγούμενη ενημέρωση (και όχι συγκατάθεση) του εργαζόμενου. Επομένως, ανακύπτει το ερώτημα του πως προστατεύεται αποτελεσματικά ο εργάσιμος χρόνος, τη στιγμή που το “εργοδοτικό δικαίωμα” έχει αναγνωριστεί σε τέτοια έκταση.
4. Το σχέδιο Οδηγίας κάνει αναφορά μόνο σε “περιορισμό περιττών και ανεπιθύμητων συνεπειών” και όχι την εξάλειψη ή καταπολέμησή τους. Πέρα από το σημειολογικό του πράγματος, η νομική συνέπεια είναι αδιαμφισβήτητη καθώς αναγνωρίζει ως ανεκτά και συγχωρεί περιθώρια ύπαρξης ανεπιθύμητων συνεπειών στους εργαζόμενους.
5. Το σχέδιο Οδηγίας προβλέπει τη δυνατότητα για “παρεκκλίσεις” από την απαίτηση εφαρμογής της αποσύνδεσης σε “εξαιρετικές περιπτώσεις”, όπως καταστάσεις ανωτέρας βίας ή έκτακτης ανάγκης, χωρίς όμως να τις προσδιορίζει με σαφήνεια. Τέτοιες αοριστίες, όμως, συνήθως γίνονται “κερκόπορτες” για την καταστρατήγηση των εργατικών διατάξεων.
6. Τέλος, η τήρηση των υποχρεώσεων των επιχειρήσεων αφήνεται από το Ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου στην κανονιστική αρμοδιότητα των κρατών μελών, χωρίς όμως να θέτει ένα ελάχιστο πλαίσιο διασφάλισης του δικαιώματος ούτε να απαιτεί συγκεκριμένες δικλείδες ασφαλείας για την τήρησή του.

Συμπέρασμα

Με βάση τα όσα παραπάνω η αναγνώριση του δικαιώματος στην αποσύνδεση αποτελεί, κατ’ αρχήν, ένα θετικό βήμα καθώς πρόκειται για ένα νέο, αρρύθμιστο πεδίο των εργασιακών σχέσεων. Η αποτελεσματικότητα της νομοθετικής πρόβλεψης και πρωτοβουλίας θα κριθεί από την αποτελεσματική ενσωμάτωση της οδηγίας από τα κράτη μέλη.

Το Δικηγορικό μας Γραφείο, για περισσότερα από 15 χρόνια εξειδικεύεται στο Εταιρικό και Εμπορικό Δίκαιο. Επικοινωνήστε μαζί μας για σας καθοδηγήσουμε και να σας συμβουλεύσουμε σε κάθε θέμα εργατικού δικαίου.