Με τη διάταξη του άρθρου 2 της Διεθνούς Συμβάσεως Εργασίας, η οποία καταρτίστηκε στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ την 29-10-1919 και κυρώθηκε στην Ελλάδα με το Ν. 2269/1920 (και σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος, υπερισχύει κάθε άλλης αντίθετης διάταξης νόμου), ορίζεται ότι στις οιουδήποτε είδους βιομηχανικές εργασίες, δημόσιες ή ιδιωτικές, καθώς και στα παραρτήματά τους, με εξαίρεση εκείνες στις οποίες απασχολούνται μέλη μόνον μιας και της αυτής οικογενείας, η διάρκεια της εργασίας του προσωπικού δεν δύναται να υπερβαίνει τις 8 ώρες την ημέρα και τις 48 ώρες την εβδομάδα, εκτός από τις περιπτώσεις, μεταξύ άλλων, στις οποίες πρόκειται για πρόσωπα τα οποία κατέχουν θέση εποπτείας ή διευθύνσεως ή εμπιστοσύνης, ως προς τα οποία δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις της διεθνούς σύμβασης για τα χρονικά όρια εργασίας.

Οι υπάλληλοι αυτοί, οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως “διευθύνοντες” (“διευθύνοντες υπάλληλοι” ή “διευθυντικά στελέχη“), διαθέτουν πρωτοβουλία, επωμίζονται με σημαντικές, ενίοτε δε και ποινικές, ευθύνες για την τήρηση των διατάξεων που έχουν θεσπιστεί για το συμφέρον των εργαζομένων και αμείβονται συνήθως με μισθό που υπερβαίνει τα νόμιμα ελάχιστα όρια μισθών και τις καταβαλλόμενες στους λοιπούς υπαλλήλους αποδοχές. 

Για τον λόγο αυτό, οι διευθύνοντες υπάλληλοι, αν και δεν παύουν να είναι μισθωτοί, εξαιρούνται από την εφαρμογή των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας για τα χρονικά όρια εργασίας, την εβδομαδιαία ανάπαυση, την αποζημίωση και προσαύξηση για υπερωριακή ή κατά τις Κυριακές και εορτές εργασία, τις αποδοχές, το επίδομα κα την αποζημίωση λόγω υπαίτιας μη χορήγησης της ετήσιας άδειας ανάπαυσης, αφού οι διατάξεις αυτές είναι ασυμβίβαστες προς την εξέχουσα θέση τους και την εκπλήρωση των υποχρεώσεων που ανέλαβαν με τη σύμβασή τους.

Νομολογία

Σύμφωνα με την μέχρι σήμερα νομολογία, κατά την έννοια της παραπάνω διάταξης, ως πρόσωπα που κατέχουν τέτοιες θέσεις (Διευθυντικά Στελέχη) θεωρούνται εκείνοι οι εργαζόμενοι, στους οποίους, λόγω του ότι διαθέτουν εξαιρετικά προσόντα ή απολαμβάνουν την ιδιαίτερη εμπιστοσύνη του εργοδότη, ανατίθενται διευθυντικά καθήκοντα στην επιχείρηση ή σε κάποιον τομέα αυτής, έτσι, ώστε να επηρεάζουν έντονα τη λειτουργία και την εξέλιξή της και να ξεχωρίζουν εμφανώς από τους άλλους υπαλλήλους, επί των οποίων ασκούν εποπτεία. 

Στα πρόσωπα αυτά εκχωρούνται σε μεγάλη έκταση δικαιώματα του εργοδότη, ενδείξεις δε για τον χαρακτηρισμό του υπαλλήλου ως διευθύνοντος συνιστούν:

• ο μισθός, ο οποίος υπερβαίνει κατά πολύ τα νόμιμα ελάχιστα όρια και τις καταβαλλόμενες στους λοιπούς υπαλλήλους αποδοχές,
• η δυνατότητα πρόσληψης ή απόλυσης προσωπικού και γενικότερα η άσκηση εργοδοτικών δικαιωμάτων επ’ αυτού,
• η ευθύνη εφαρμογής της εργατικής νομοθεσίας επί του προσωπικού,
• η ανάληψη ποινικών ευθυνών έναντι τρίτων για τυχόν παραβάσεις της εργατικής νομοθεσίας (πχ αγορανομικώς υπε΄υθυνος),
• η ανεξαρτησία τους αναφορικά με το χρόνο εργασίας τους και τα χρονικά πλαίσια εντός των οποίων παρέχουν αυτή,
• η παραχώρηση εξουσίας εκπροσώπησης του εργοδότη προς τρίτους και
• η λήψη σημαντικών αποφάσεων για την επίτευξη των στόχων, στους οποίους αποβλέπει ο εργοδότης.

Για το χαρακτηρισμό κάποιου μισθωτού ως “διευθύνοντος υπαλλήλου” δεν είναι αναγκαίο να συντρέχουν όλες οι παραπάνω περιστάσεις, αφού η έννοια αυτή, ανεξαρτήτως του αν ο εργαζόμενος έχει ή όχι τον τίτλο του διευθύνοντος, αποδίδεται σύμφωνα με τα αντικειμενικά κριτήρια της καλής πίστης και της συναλλακτικής εμπειρίας, εξαρτώμενη από τη φύση και το είδος των παρεχομένων υπηρεσιών, καθώς και την ιδιάζουσα θέση εκείνου που τις παρέχει, απέναντι τόσο στον εργοδότη όσο και στους λοιπούς εργαζόμενους. 

Εφ` όσον, λοιπόν, κάποιος μισθωτός μπορεί να θεωρηθεί αντικειμενικά ως “διευθύνων υπάλληλος“, τότε, αν και αυτός εξακολουθεί να παρέχει εξαρτημένη εργασία, εξαιρείται από την προστασία των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας για τα χρονικά όρια εργασίας (μόνο αυτό προβλέπει ρητώς η ως άνω διεθνής σύμβαση της Ουάσιγκτον) και, για την ταυτότητα του νομικού λόγου, για την εβδομαδιαία ανάπαυση και για τις αποζημιώσεις ή προσαυξήσεις σε περίπτωση υπερεργασιακής ή υπερωριακής απασχόλησης ή εργασίας κατά τη νύκτα ή τις Κυριακές και τις εξαιρετέες ημέρες, οι οποίες είναι ασυμβίβαστες προς την εξέχουσα θέση των διευθυνόντων υπαλλήλων και την εκπλήρωση των υποχρεώσεων που αναλαμβάνουν με τη σύμβασή τους. 

Η έννοια δε του διευθύνοντος υπαλλήλου, όπως αυτή προσδιορίζεται ανωτέρω, δεν αναιρείται από το γεγονός ότι στην εργασιακή του σχέση ενυπάρχει και το στοιχείο της εξάρτησης αυτού, ως μισθωτού, από τον εργοδότη, έστω και σε χαλαρότερη μορφή (ΑΠ 869/2018).

Ειδικότερα Για Το Μισθό

Ο ιδιαιτέρως υψηλός μισθός είναι αποφασιστικής σημασίας στοιχείο για τον χαρακτηρισμό μισθωτού ως διευθύνοντος υπαλλήλου. Ο μισθός αυτός θα πρέπει να υπερβαίνει σημαντικά, τόσο τα εκάστοτε ελάχιστα όρια μισθών των ιδιωτικών υπαλλήλων της κατηγορίας του, όσο και τον μισθό που ο εργοδότης καταβάλλει στους υπόλοιπους εργαζόμενους της επιχείρησής του.

Το ανωτέρω στοιχείο απορρέει από την ιδιαίτερη ευθύνη, την οποία υπέχουν οι διευθύνοντες υπάλληλοι, λόγω της καίριας θέσης τους στην επιχείρηση, καθώς και από τη δυνατότητα λήψης σημαντικών αποφάσεων στην εκτέλεση των προγραμμάτων, ικανών να επηρεάσουν την πορεία της επιχείρησης και αποφάσεων που αφορούν μέτρα για το προσωπικό, την ομαλή διεξαγωγή της εργασίας και έλεγχο της τήρησής τους.

Παραδείγματα – Περιπτώσεις Από Νομολογία:

• Προϊστάμενος Τομέα Παραγωγής επιχείρησης, ο οποίος είχε ως ανώτερό του τον Διευθυντή του τομέα: ΔΕΝ είναι Διευθυντικό Στέλεχος (ΑΠ 478/2014).
• Προϊστάμενος της Δραστηριότητας Κοινωνικής Διαχείρισης ο οποίος ασκούσε επίβλεψη και εποπτεία στους υπεύθυνους τμημάτων και η θέση του είχε χαρακτηρισθεί στο ιεραρχικό επίπεδο 5 (Grade 5 με κλίμακα 1 – 10) της επιχείρησης: Είναι Διευθυντικό Στέλεχος (ΑΠ 869/2018).
• Διευθυντής Τμήματος Πωλήσεως: Είναι Διευθυντικό Στέλεχος (ΑΠ 1467/2012, και ΑΠ 747/2007 και ΑΠ 1186/2020).
• Οικονομικός Διευθυντής: Το Πρωτοδικείο αποφάσισε ότι ήταν Διευθυντικό Στέλεχος, το Εφετείο ότι δεν ήταν και ο Άρειος Πάγος δέχτηκε τελικώς ότι ήταν (ΑΠ 1388/2019).
• Διευθυντής (προϊστάμενος) καταστήματος αλυσίδας καταστημάτων: Είναι Διευθυντικό Στέλεχος (ΑΠ 978/2007).
• Προϊστάμενος Προγραμματισμού Εργασιών εξωτερικών συνεργείων επιχείρησης: Είναι Διευθυντικό Στέλεχος (ΑΠ 583/2007).
• Κοστολόγος Σιδηροδρομικών Μεταφορών: Είναι Διευθυντικό Στέλεχος (ΑΠ 1065/2020).
• Διευθυντής του Τμήματος Ελεγκτών Πρακτόρων επιχείρησης: Είναι Διευθυντικό Στέλεχος (ΑΠ 1047/2007).
• Διευθυντή Προσωπικού: Είναι Διευθυντικό Στέλεχος (ΑΠ 935/2017).
• Υποδιευθυντής Ξενοδοχείου: Είναι Διευθυντικό Στέλεχος (ΑΠ 1976/2022).

Πρόσφατες Νομοθετικές Πρωτοβουλίες

Με την με αριθμό 90972/2021 Υπουργική Απόφαση, που εκδόθηκε σε εφαρμογή του νόμου 4808/2021, καταγράφονται τα κριτήρια που θα πρέπει να εφαρμόζουν οι ελεγκτικές αρχές, προκειμένου να διαπιστώσουν εάν ένας υπάλληλος είναι διευθυντικό στέλεχος και μπορεί να εξαιρεθεί από τη νομοθεσία για το ωράριο, σύμφωνα με την Διεθνή Σύμβαση της Διεθνούς Διάσκεψης της Ουάσιγκτον.

Σκοπός της παραπάνω απόφασης, σε συνδυασμό με την πρόβλεψη ότι η ιδιότητα του διευθυντικού στελέχους πρέπει να συμφωνείται ρητά στη σύμβαση εργασίας και να δηλώνεται στο ΠΣ «ΕΡΓΑΝΗ», είναι τα ελεγκτικά όργανα να μπορούν να οδηγούνται σε διαφανείς και αντικειμενικές κρίσεις, ενώ παράλληλα εργοδότες και εργαζόμενοι να αποκτούν σαφή εικόνα για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των στελεχών των επιχειρήσεων κάθε βαθμίδας.

Σύμφωνα με την απόφαση, όπως ισχύει μετά την νεότερη 113169/27-12-2023 Υ.Α., στοιχεία από τα οποία διαπιστώνεται εάν ο εργαζόμενος έχει μία από τις ιδιότητες που τον καθιστούν διευθύνοντα υπάλληλο, είναι εργαζόμενοι που κατέχουν θέση εποπτείας ή διεύθυνσης ή εμπιστευτική τεκμαίρονται οι εργαζόμενοι οι οποίοι, σύμφωνα με ρητό ή ρητούς όρους που αποτυπώνονται στην ατομική σύμβαση εργασίας τους και δηλώνονται στο Π.Σ. «ΕΡΓΑΝΗ»: 

1. Ασκούν το διευθυντικό δικαίωμα έναντι λοιπών εργαζομένων της επιχείρησης ή
   • εκπροσωπούν και δεσμεύουν την επιχείρηση προς τρίτους, ή
   • είναι μέλη του διοικητικού συμβουλίου ή αντίστοιχου οργάνου διοίκησης του εργοδότη ή
   • είναι μέτοχοι ή εταίροι κατέχοντες άνω του 0,5% των δικαιωμάτων ψήφου του εργοδότη ή 
2. Προΐστανται Διευθύνσεων, Μονάδων ή Τμημάτων ή άλλων αυτοτελών οργανικών της εργοδοτικής επιχείρησης που προσδιορίζονται στο οργανόγραμμά της, εφόσον η εργοδοτική επιχείρηση τους εμπιστεύεται την εποπτεία μέρους της συνεχούς, διακεκομμένης ή έκτακτης, αλλά πάντως ουσιώδους λειτουργίας της και οι εργαζόμενοι αυτοί αμείβονται με συμφωνημένες μηνιαίες αποδοχές που δεν υπολείπονται του τετραπλασίου του εκάστοτε ελάχιστου νομοθετημένου μισθού, ή 
3. Αμείβονται με συμφωνημένες μηνιαίες αποδοχές που δεν υπολείπονται του εξαπλασίου του εκάστοτε ελάχιστου νομοθετημένου μισθού. 

Η δήλωση στο Π.Σ. «ΕΡΓΑΝΗ» της κτήσης της ιδιότητας του διευθύνοντος υπαλλήλου, γίνεται :

• σε περίπτωση νέας πρόσληψης σε ειδικό πεδίο στο Ενιαίο Έντυπο Αναγγελίας Πρόσληψης (Ε3 Αναγγελία Πρόσληψης και Ε4 Συμπληρωματικός Πίνακας Προσωπικού Νέας Πρόσληψης), 
• σε περίπτωση υφιστάμενης πρόσληψης σε ειδικό πεδίο στο Έντυπο Ε4 (Πίνακας Προσωπικού), 

ενώ η απώλεια της ιδιότητας αυτής δηλώνεται αμελλητί σε ειδικό πεδίο στο Έντυπο Ε4 (Πίνακας Προσωπικού).

Το Δικηγορικό μας Γραφείο, για περισσότερα από 15 χρόνια εξειδικεύεται στο Εταιρικό και Εμπορικό Δίκαιο. Επικοινωνήστε μαζί μας για σας καθοδηγήσουμε και να σας συμβουλεύσουμε σε κάθε θέμα σχετικά με τους διευθύνοντες υπαλλήλους.