Ο αποκλεισμός εταίρου από την εταιρεία, καθιερώθηκε με τον νόμο 4072/2012. Πρόκειται για διαδικασία η οποία συντρέχει με την εναλλακτική διέξοδο, της λύσης της εταιρείας από τους εταίρους και την αποχώρηση εταίρου.
Ουσιαστικά, καθιερώνει την “ακούσια αποχώρηση εταίρου” με πρωτοβουλία των υπολοίπων, αφού λαμβάνει χώρα χωρίς την θέλησή του. Αποσκοπεί, δε, να εξαντλήσει κάθε πιθανότητα για τη συνέχιση της δραστηριότητας της εταιρείας. Με αυτό κατά νου, αναλογικά θυμίζει κατ’ αντιδικία διαζύγιο των εταίρων-γονέων, όπου το δικαστήριο αναζητά τη βέλτιστη λύση για το τέκνο – εταιρεία.
Νομικό Πλαίσιο
Σύμφωνα με το άρθρο 259 του ν. 4072/2012, προβλέπεται ότι:
“1. Η ομόρρυθμη εταιρεία λύνεται:
α) με την πάροδο του χρόνου διαρκείας της,
β) με απόφαση των εταίρων,
γ) με την κήρυξή της σε πτώχευση και
δ) με δικαστική απόφαση ύστερα από αίτηση εταίρου, εφόσον υπάρχει σπουδαίος λόγος.
Στην εταιρική σύμβαση μπορεί να προβλέπονται και άλλοι λόγοι λύσης της εταιρείας
2. Η αίτηση εκδικάζεται από το μονομελές πρωτοδικείο της έδρας της εταιρείας κατά την διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας”.
Περαιτέρω, το άρθρο 263 του ίδιου νόμου ορίζει ότι:
“Αν συντρέχει στο πρόσωπο ενός εταίρου περιστατικό που θα δικαιολογούσε τη λύση της εταιρείας σύμφωνα με την περίπτωση δ’ της παραγράφου 1 του άρθρου 259, το Μονομελές Πρωτοδικείο μπορεί, ύστερα από αίτηση των λοιπών εταίρων, η οποία εκδικάζεται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, αντί της λύσης της εταιρείας, να διατάξει τον αποκλεισμό του εταίρου”.
Με τις παραπάνω διατάξεις καθιερώνεται η αρχή της διατήρησης της επιχείρησης. Ο νομοθέτης δηλαδή, θεωρεί ότι η συνέχιση της ζωής της εταιρείας πρέπει να υπερτερεί έναντι των προσωπικών αντιδικιών και συμφερόντων των εταίρων. Για το λόγο αυτό, το δικαίωμα δικαστικής λύσης της εταιρείας συνιστά έσχατο μέσο αντιμετώπισης της κατάστασης που ανέκυψε. Επομένως προβλέπεται μόνο σε περίπτωση που δεν κατέστη εφικτό να βρεθεί άλλος τρόπος άρσης του αδιεξόδου.
Αυτή, εξάλλου, ήταν και η αιτία που αναθεωρήθηκε το προηγούμενο νομικό πλαίσιο. Μέχρι την δημοσίευση του παραπάνω νόμου, ένας εταίρος, οποτεδήποτε και για οποιοδήποτε λόγο με μια απλή εξώδικη δήλωση, μπορούσε να διαλύσει την εταιρεία.
Πλέον, για χάρη της προστασίας της εταιρείας, είναι απαραίτητη τόσο η δικαστική διαδικασία, όσο και η συνδρομή και η απόδειξη του σπουδαίου λόγου.
Έννοια Σπουδαίου Λόγου
Η ύπαρξη του σπουδαίου λόγου θα πρέπει α) να είναι παρούσα και β) να έχει ιδιαίτερη βαρύτητα και γ) σημαντικές επιπτώσεις στην ομαλή λειτουργία της εταιρείας.
Επιπλέον οι επιπτώσεις του σπουδαίου λόγου στην λειτουργία της εταιρείας θα πρέπει να έχουν χαρακτήρα μονιμότητας.
Τα περιστατικά που συνιστούν σπουδαίο λόγο, σύμφωνα με πάγια νομολογία, είναι :
- η κακή πορεία των εταιρικών υποθέσεων,
- η έλλειψη κερδών της εταιρείας,
- η αθέτηση των εταιρικών υποχρεώσεων,
- η κακή διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων από τον εταίρο,
- η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των εταίρων,
- οι διαρκείς διαφωνίες,
- το μίσος μεταξύ των εταίρων και τέλος,
- η διακοπή ή διατάραξη των προσωπικών σχέσεων μεταξύ των εταίρων.
Στην τελευταία αυτή περίπτωση, η διατάραξη θα πρέπει να παρουσιάζει α) σοβαρό και β) εξακολουθητικό χαρακτήρα. Ταυτόχρονα, όμως, θα πρέπει να υφίστανται και οικονομικοί λόγοι που να έχουν ως συνέπεια είτε την παράλυση της λειτουργίας της εταιρείας, είτε την αδυναμία της εκπλήρωσης του σκοπού της.
Περιπτωσιολογία
Ανταγωνιστική δραστηριότητα
Είχε απασχολήσει το ζήτημα εαν η ανταγωνιστική δραστηριότητα εταίρου συνιστά αιτία αυτοδίκαιης αποβολής του από την εταιρεία. Πολλά καταστατικά εταιρειών παλαιότερα, προέβλεπαν τον παραπάνω όρο. Συχνές, δε ήταν και οι περιπτώσεις όπου σε θάνατο εταίρου, οι κληρονόμοι οι οποίοι υπεισέρχονται στην εταιρική του μερίδα, ασκούσαν ανταγωνιστική προς την εταιρεία δραστηριότητα.
Σύμφωνα με τη νομολογία του ΑΠ, “…τυχόν συμμετοχή του σε ανταγωνιστική εταιρεία, δεν συνεπάγεται αυτοδίκαιη αποβολή του από την ομόρρυθμη εταιρεία, παρά μόνο δικαίωμα των λοιπών εταίρων να αξιώσουν από αυτόν αποζημίωση ή λύση της εταιρείας ή αποκλεισμό του από αυτήν”.
Ο Άρειος Πάγος, επομένως, θεωρεί ότι η ανταγωνιστική δραστηριότητα είναι μόνον αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την αποβολή της εταιρικής ιδιότητας. Αποτελεί, δηλαδή, μόνον τον σπουδαίο λόγο που θεμελιώνει δικαίωμα αποκλεισμού του εταίρου από την εταιρεία, ο οποίος πρέπει να επιδιωχθεί και να επιτευχθεί με δικαστική απόφαση.
Υπαιτιότητα του αποκλειόμενου εταίρου
Στην αντιδικία που προκύπτει με την έγερση αίτησης αποκλεισμού εταίρου, ανακύπτει το θέμα της υπαιτιότητας του καθ’ ου η αίτηση. Επομένως χρήζει απάντησης το ζήτημα αν ο καθ’ ου εταίρος οφείλει να αποδειχθεί και υπαίτιος του σπουδαίου λόγου, δυνάμει του οποίου ζητείται ο αποκλεισμός του.
Και πάλι ο Άρειος Πάγος, κάνει αναφορά στην αρχή διατήρησης της επιχείρησης, αφού κρίνει υπό το πρίσμα της προστασίας του νομικού προσώπου και όχι των εταίρων μεμονωμένα.
Σύμφωνα με τη νομολογία του “…ο αποκλεισμός εταίρου μπορεί να ζητηθεί αν συντρέχει σπουδαίος λόγος στο πρόσωπο εταίρου, χωρίς να απαιτείται ο λόγος αυτός να είναι και υπαίτιος…”
Αντί του να αναζητά την υπαιτιότητα, δηλαδή, ο Άρειος Πάγος προκρίνει την λύση της συνέχισης της δραστηριότητας της εταιρείας, εφόσον αυτή εξασφαλίζεται με την παρουσία των υπολοίπων εταίρων.
Τούτο διότι, ο προσωπικός χαρακτήρας των εταιρειών καθιστά απαραίτητη την στενή συνεργασία των εταίρων. Και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που να είναι όρος για τη εύρυθμη λειτουργία της. Επομένως, ακόμα και αν αυτή η συνεργασία μπορεί να επιτευχθεί με τον αποκλεισμό ενός εταίρου, προκρίνεται χωρίς να εξετάζεται η υπαιτιότητα του τελευταίου.
Πλήθος εταίρων μετά τον αποκλεισμό
Από την γραμματική ερμηνεία του άρθρου 263 του νόμου 4072/2012 (“…ύστερα από αίτηση των λοιπών εταίρων…”), προκύπτει ότι η εταιρεία θα πρέπει να έχει τουλάχιστον τρεις εταίρους, δυο εκ των οποίων θα ζητήσουν τον αποκλεισμό του τρίτου.
Αντίθετα, σύμφωνα με το άρθρο 267, προβλέπεται ότι “Αν αποχωρήσουν για οποιονδήποτε λόγο ένας ή περισσότεροι εταίροι και παραμείνει μόνο ένας εταίρος, η εταιρεία λύνεται, εφόσον μέσα σε τέσσερις μήνες δεν δημοσιευτεί στο Γ.Ε.ΜΗ. η είσοδος νέου εταίρου”.
Με τον τρόπο αυτό ο νομοθέτης επανέλαβε την προσήλωσή του στην αρχή της διατήρησης της επιχείρησης, δίνοντας την δυνατότητα στον εναπομείναντα εταίρο να αναζητήσει συνεταίρους επί τετράμηνο πριν λυθεί αυτοδικαίως η εταιρεία. Ο Ν. 4403/2016 μάλιστα, τροποποιόντας το ως άνω άρθρο, διεύρυνε το αρχικό περιθώριο των δύο μηνών σε τέσσερις, επιβεβαιώνοντας την αρχή αυτή.
Ζήτημα τίθεται, λοιπόν, για το ποια από τις δύο παραπάνω ερμηνείες επικρατεί στην περίπτωση αποκλεισμού εταίρου: Η γραμματική ερμηνεία της ειδικότερης διάταξη του άρθρου 263 ή η τελολογική της γενικότερης διάταξης του άρθρου 267;
Τόσο στη θεωρία όσο και στη νομολογία συναντούμε και τις δυο παραπάνω απόψεις. Ο Άρειος Πάγος, ωστόσο, προς το παρόν προκρίνει τη γραμματική ερμηνεία αφού νομολόγησε ότι “… συνάγεται ότι προϋπόθεση του αποκλεισμού του εταίρου είναι η ύπαρξη άλλων δύο τουλάχιστον εταίρων με αίτηση των οποίων θα προτιμηθεί από το δικαστήριο η επιλογή του αποκλεισμού του εταίρου αντί της λύσης της ομόρρυθμης εταιρείας…” (Α.Π. 207/2019, Δ – ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ)
Χρονικά πλαίσια
Τέλος, απασχόλησε τη νομολογία η χρονική περίοδος στην οποία πρέπει να ανάγεται ο “σπουδαίος λόγος”. Αν θα μπορούσε, δηλαδή, να καταλαμβάνει και περιστατικά που συνιστούν σπουδαίο λόγο και έλαβαν χώρα πριν την έναρξη του νόμου 4072/2012.
Κατά την παρ. 2 του άρθρου 330 του νόμου, “η ισχύς του νόμου αρχίζει από τη δημοσίευσή του στο ΦΕΚ”.
Επιπροσθέτως, κατά το άρθρο 2 του ΑΚ, ”ο νόμος ορίζει για το μέλλον και δεν έχει αναδρομική δύναμη”.
Ο Άρειος Πάγος, όμως κατά πάγια νομολογία του κρίνει ότι “η διάταξη αυτή εκφράζει τη γενικότερη αρχή του δικαίου περί μη αναδρομικότητας των νόμων, που αποβλέπει στην κατά το δυνατό βεβαιότητα των δικαιωμάτων, ασφάλειας των συναλλαγών και σταθερότητας δικαίου, η οποία αρχή όμως δεν κατοχυρώνεται από το Σύνταγμα και έτσι η διάταξη αυτή δεν έχει αυξημένη τυπική ισχύ. Επομένως ο νομοθέτης δεν εμποδίζεται κατ’ αρχήν να προσδώσει στο νόμο αναδρομική δύναμη, με μόνο περιορισμό τη μη προσβολή συνταγματικώς προστατευομένων δικαιωμάτων”.
Στην περίπτωση του αποκλεισμού εταίρου, έκρινε ότι έχει δοθεί έμμεση και σιωπηρή αναδρομικότητα, η οποία είναι νόμιμη στο βαθμό που δεν παραβιάζονται συνταγματικές διατάξεις. Επομένως, νόμιμα μπορούν να προταθούν γεγονότα που προηγούνται της δημοσίευσης του νόμου και συνιστούν σπουδαίο λόγο για την αποχώρηση του εταίρου.
Βεβαίως, προϊόντος του χρόνου, η συγκεκριμένη ερμηνεία εξασθενεί σε σπουδαιότητα και διατηρεί περισσότερο την αναλογική της σημασία.
Το Δικηγορικό μας Γραφείο, για περισσότερα από 15 χρόνια εξειδικεύεται στο Εταιρικό και Εμπορικό Δίκαιο. Επικοινωνήστε μαζί μας για σας καθοδηγήσουμε και να σας συμβουλεύσουμε για κάθε θέμα της εταιρείας σας.