Τα Αμοιβαία Κεφάλαια (Α/Κ) ή ΟΣΕΚΑ (“Οργανισμοί Συλλογικών Επενδύσεων σε Κινητές Αξίες”) είναι ομάδες περιουσίας που αποτελούνται από κινητές αξίες, μέσα χρηματαγοράς και μετρητά και των οποίων τα επιμέρους στοιχεία ανήκουν εξ αδιαιρέτου σε περισσότερους του ενός μεριδιούχων.
Το αμοιβαίο κεφάλαιο δεν αποτελεί νομικό πρόσωπο και οι μεριδιούχοι του εκπροσωπούνται δικαστικώς και εξωδίκως, ως προς τις έννομες σχέσεις από τη διαχείρισή του και τα δικαιώματά τους επί του ενεργητικού του, από την εταιρεία διαχείρισης του.
Τα ETF (“Exchange Traded Fund” – “Διαπραγματεύσιμα Αμοιβαία Κεφάλαια”) είναι αμοιβαία κεφάλαια (ΟΣΕΚΑ), τα οποία έχουν εκδοθεί από νόμιμα λειτουργούσα ΑΕΔΑΚ και τα οποία είναι επιπροσθέτως προϊόντα διαπραγμάτευσης σε οργανωμένη αγορά, έχουν εισαχθεί δλδ σε χρηματιστήριο.
Επειδή δεν απαιτούν ενεργή διαχείριση όπως τα απλά ΟΣΕΚΑ έχουν, συνήθως, σαφώς μικρότερα διαχειριστικά κόστη, τα οποία επιβαρύνουν τον επενδυτή.
Ευρωπαϊκή Νομοθεσία
Το πλαίσιο, η λειτουργία και η νομική αντιμετώπιση των ΟΣΕΚΑ και ETF εντός της Ε.Ε. καθορίζουν, κατά κύριο λόγο, τα παρακάτω νομοθετήματα:
- Η κοινοτική Οδηγία 2009/65, η οποία εκδόθηκε για τον συντονισμό των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων σχετικά με ορισμένους οργανισμούς συλλογικών επενδύσεων σε κινητές αξίες (ΟΣΕΚΑ ή “UCITS – Undertakings for Collective Investment of Transferable Securities).
- Επιπλέον, η Οδηγία 2014/65 (“MiFID II”), η οποία εκδόθηκε για τις αγορές χρηματοπιστωτικών μέσων και την τροποποίηση των οδηγιών 2002/92 και 2011/61.
- Τέλος, το άρθρο 63 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) το οποίο ορίζει ότι “απαγορεύεται οποιοσδήποτε περιορισμός των κινήσεων κεφαλαίων μεταξύ κρατών μελών και μεταξύ κρατών μελών και τρίτων χωρών”.
Ως περιορισμοί των κινήσεων κεφαλαίων, σύμφωνα με τη νομολογία του ΔΕΕ (όπως παρακάτω), συγκαταλέγεται και η διαφορετική φορολογική αντιμετώπιση εγχώριων και ευρωπαϊκών ΟΣΕΚΑ και ETF.
Ελληνική Νομοθεσία
Αντίστοιχα, στην Ελλάδα, το πλαίσιο, η λειτουργία και η νομική και φορολογική αντιμετώπιση των ΟΣΕΚΑ και ETF καθορίζουν, κατά κύριο λόγο, τα παρακάτω νομοθετήματα:
- Ο Ν. 4514/2018 (“Αγορές χρηματοπιστωτικών μέσων και άλλες διατάξεις”) ο οποίος ενσωμάτωσε στην ελληνική νομοθεσία την ανωτέρω Οδηγία 2014/65 για τις αγορές χρηματοπιστωτικών μέσων, όπως αυτή τροποποιήθηκε με την Οδηγία 2016/1034/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Ιουνίου 2016 (ΕΕ L175/30.6.2016), λαμβάνοντας υπόψη την κατ’ εξουσιοδότηση Οδηγία (ΕΕ) 2017/593 της Επιτροπής της 7ης Απριλίου 2016 (EE L 87/500, 31.3.2017).
- Ο Ν. 4099/2012 (“Οργανισμοί συλλογικών επενδύσεων σε κινητές αξίες και ανώνυμες εταιρείες διαχείρισης αμοιβαίων κεφαλαίων, Οδηγία 2009/65/ΕΚ. Προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στις διατάξεις των Οδηγιών της ΕΕ”), όπως ισχύει μετά την τροποποίησή του από τον Ν. 4389/2016,
Ο τελευταίος, στο άρθρο 103 παρ. 5 αναφέρει:
“Τα κέρδη με τη μορφή μερισμάτων ή άλλων ωφελημάτων εκ των μεριδίων ή μετοχών, ή με τη μορφή πρόσθετης αξίας από την εκποίηση μεριδίων ή μετοχών σε τιμή ανώτερη της τιμής κτήσης, που αποκτούν σε κάθε περίπτωση, οι μεριδιούχοι ή μέτοχοι κατά περίπτωση, των ΟΣΕΚΑ που έχουν λάβει άδεια σύστασης ή λειτουργίας στην Ελλάδα, απαλλάσσονται από κάθε φόρο, τέλος, τέλος χαρτοσήμου, εισφορά, δικαίωμα ή οποιαδήποτε άλλη επιβάρυνση υπέρ του Δημοσίου, νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου και γενικώς τρίτων, με την επιφύλαξη των παραγράφων 3 και 4 του παρόντος άρθρου. Ως προς το Φ.Π.Α. εφαρμόζονται οι διατάξεις του Κώδικα Φ.Π.Α. ( Ν. 2859/2000). Τα κέρδη με τη μορφή μερισμάτων ή άλλων ωφελημάτων εκ των μεριδίων ή μετοχών δεν υπόκεινται σε παρακράτηση φόρου και προκειμένου περί ΑΕΕΜΚ δεν έχουν εφαρμογή οι διατάξεις των άρθρων 62 και 64 του ν. 4172/ 2013.”
Νομολογία ΔΕΕ
Υποθέσεις C‑338/11 έως C‑347/11
Σύμφωνα με την Απόφαση του ΔΕΕ της 10ης Μαΐου 2012 (συνεκδικαζόμενες υποθέσεις: C‑338/11 έως C‑347/11), εξετάστηκε εάν ήταν νόμιμη η νομοθεσία της Γαλλίας, η οποία εισήγαγε διαφορετική φορολογική μεταχείριση, εις βάρος των αλλοδαπών ΟΣΕΚΑ, καθόσον από τα μερίσματα γαλλικής προέλευσης που εισέπρατταν οι ως άνω οργανισμοί παρακρατούνταν φόρος 25% στην πηγή, ενώ δεν παρακρατούνταν τέτοιος φόρος από τα μερίσματα της ίδιας προέλευσης τα οποία καταβάλλονται σε ημεδαπούς ΟΣΕΚΑ
Το ΔΕΕ υπενθύμισε καταρχάς ότι, κατά πάγια νομολογία, καίτοι η άμεση φορολογία εμπίπτει στην αρμοδιότητα των κρατών μελών, τα τελευταία οφείλουν να ασκούν την αρμοδιότητα αυτή τηρώντας το δίκαιο της Ένωσης .
Από πάγια επίσης νομολογία προκύπτει ότι στα μέτρα που απαγορεύονται από το άρθρο 63 ΣΛΕΕ ως περιορισμοί των κινήσεων κεφαλαίων συγκαταλέγονται εκείνα που μπορούν να αποτρέψουν τους κατοίκους αλλοδαπής από την πραγματοποίηση επενδύσεων σε κράτος μέλος ή να αποτρέψουν τους κατοίκους του εν λόγω κράτους μέλους από την πραγματοποίηση επενδύσεων σε άλλα κράτη.
Όσον αφορά το ζήτημα αν νομοθεσία κράτους μέλους, όπως η επίμαχη στις κύριες δίκες, συνιστά περιορισμό των κινήσεων κεφαλαίων, το ΔΕΕ υπενθυμίζει ότι δυνάμει της ως άνω νομοθεσίας, τα μερίσματα που καταβάλλονται από εταιρία που εδρεύει στη Γαλλία σε αλλοδαπό ΟΣΕΚΑ, ανεξαρτήτως του αν αυτός εδρεύει σε άλλο κράτος μέλος ή σε τρίτο κράτος, φορολογούνται με συντελεστή 25 % και με παρακράτηση του φόρου στην πηγή, ενώ τα ως άνω μερίσματα δεν φορολογούνται όταν καταβάλλονται σε ημεδαπό ΟΣΕΚΑ.
Μια τέτοια διαφορετική φορολογική αντιμετώπιση των ΟΣΕΚΑ όσον αφορά τα μερίσματα, αναλόγως του τόπου της έδρας τους, μπορεί να αποτρέψει, αφενός, τους αλλοδαπούς ΟΣΕΚΑ από το να πραγματοποιήσουν επενδύσεις σε εδρεύουσες στη Γαλλία εταιρίες και, αφετέρου, τους επενδυτές που κατοικούν στη Γαλλία από το να αποκτήσουν μερίδια σε αλλοδαπούς ΟΣΕΚΑ.
Συνεπώς, η εν λόγω νομοθεσία συνιστά περιορισμό της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων, ο οποίος καταρχήν απαγορεύεται από το άρθρο 63 ΣΛΕΕ.
Υπόθεση C‑370/11
Τα ανωτέρω επιβεβαιώθηκαν και με την C-370/11, όπου το ΔΕΕ νομολόγησε και πάλι πως απαγορεύεται η δυσμενής φορολογική αντιμετώπιση (διάκριση) των υπεραξιών που αποκομίζονται από την αγορά μεριδίων ΟΣΕΚΑ της αλλοδαπής σε σχέση με τις υπεραξίες μεριδίων ΟΣΕΚΑ της ημεδαπής.
Η Θέση Της Ελληνικής Φορολογικής Διοίκησης
Σχετικά με την φορολόγηση των ελληνικών ΟΣΕΚΑ και ETF
Η ΠΟΛ.1032/2015 της ΑΑΔΕ (“Φορολογική μεταχείριση του εισοδήματος από μεταβίβαση τίτλων και ολόκληρης επιχείρησης μετά την έναρξη ισχύος των διατάξεων του νέου Κ.Φ.Ε. – ν. 4172/2013”), ορίζει ότι:
“Ειδικά για την υπεραξία που αποκτούν οι μεριδιούχοι από την εκποίηση μεριδίων από ημεδαπούς ΟΣΕΚΑ έχουν εφαρμογή οι ειδικότερες διατάξεις της παρ.5 του άρθρου 103 του ν.4099/2012, οι οποίες δεν έχουν καταργηθεί με το ν.4172/2013 και με τις οποίες ορίζεται ότι αυτή απαλλάσσεται από το φόρο εισοδήματος”.
Και επιπλέον:
“Επισημαίνεται ότι από το φόρο εισοδήματος απαλλάσσεται και η υπεραξία που προκύπτει από τη μεταβίβαση ημεδαπών εταιρικών ομολόγων, κατ’ εφαρμογή των διατάξεων της παρ.1 του άρθρου 14 του ν.3156/2003, καθόσον οι διατάξεις αυτές ως ειδικότερες κατισχύουν του άρθρου 42 του ν.4172/2013”.
Σχετικά με την φορολόγηση των ευρωπαϊκών ΟΣΕΚΑ και ETF
Περαιτέρω, σχετικά με την εξομοίωση ημεδαπών και ευρωπαϊκών ΟΣΕΚΑ και ETF, η ανωτέρω εγκύκλιος αναφέρει:
“Αναφορικά με τη φορολογική μεταχείριση της υπεραξίας που αποκτούν οι μεριδιούχοι από την εκποίηση μεριδίων από ΟΣΕΚΑ Ε.Ε ή ΕΟΧ/ΕΖΕΣ γίνεται δεκτό, σύμφωνα και με την πάγια νομολογία ΔΕΕ ότι αυτή εξομοιώνεται με αυτή των μεριδιούχων των ημεδαπών ΟΣΕΚΑ”.
Και επιπλέον :
“Γίνεται δεκτό ότι για λόγους ίσης μεταχείρισης και σύμφωνα με την πάγια νομολογία ΔΕΕ, της ίδιας απαλλαγής τυγχάνουν και τα εταιρικά ομόλογα που έχουν εκδοθεί από εταιρείες ΕΕ και ΕΟΧ/ΕΖΕΣ”
Τέλος, από το έτος 2019 και έπειτα, οι οδηγίες συμπλήρωσης του Ε1 φυσικών προσώπων της ΑΑΔΕ, αναφέρουν ότι στους κωδικούς 659-660 “δηλώνεται και η υπεραξία μεταβίβασης εταιρικών ομολόγων, καθώς και τα κέρδη από ημεδαπά αμοιβαία κεφάλαια ή κράτους μέλους ΕΕ–ΕΟΧ/ΕΖΕΖ” ως επίσης και “τα μερίσματα εισηγμένων σε χρηματιστήριο μετοχών που απαλλάσσονται του φόρου” καθώς και “Αφορολόγητα κέρδη από ημεδαπά ΕΕ/ΕΟΧ/ΕΖΕΖ αμοιβαία κεφάλαια“.
Συμπερασματικά
Η υπεραξία τόσο των ελληνικών όσο και των ευρωπαϊκών ΟΣΕΚΑ και ETF (δλδ των “UCITS ETF”) είναι αφορολόγητη, ενώ απαγορεύεται οποιαδήποτε φορολογική διάκριση μεταξύ των ανωτέρω.
Σε κάποιες περιπτώσεις τα ETF και τα ΟΣΕΚΑ είναι ένας μηχανισμός αποφυγής φορολογίας. Για παράδειγμα, τα κέρδη από υπεραξία κρυπτονομισμάτων φορολογούνται, ενώ από αντίστοιχο UCITS ETF crypto, όχι. Τα ίδια ισχύουν και για κέρδη από υπεραξία μεταβίβασης μετοχών.
Προσοχή πρέπει να δείξουν οι επενδυτές σε ΟΣΕΚΑ και ETF εκτός Ε.Ε. (δλδ όχι “UCITS” ETF) καθώς σύμφωνα με την ανωτέρω εγκύκλιο “…αντίθετα, η υπεραξία που προκύπτει από την εκποίηση μεριδίων από ΟΣΕΚΑ με έδρα σε τρίτες χώρες, φορολογείται, ελλείψει απαλλακτικής διάταξης”.
Upd – Απόφαση ΔΕΔ
Η ΔΕΔ εξέδωσε την 1159/2024 (Θεσ/νικη) απόφαση και, παρά τα παραπάνω, θεώρησε ότι UCTIS ETF φορολογούνται, εφόσον οι εταιρείες διαχείρισης δεν έχουν λάβει άδεια σύστασης ή λειτουργίας στην Ελλάδα.
Στην περίπτωση που εξετάστηκε, φορολογούμενη δεν είχε δηλώσει εισοδήματα από μερίσματα UCITS ETF και η ΔΕΔ αποφάσισε ότι:
«δεν προκύπτει ότι τα υπό κρίση ποσά αφορούν απόδοση από κινητές αξίες τύπου ΟΣΕΚΑ (Οργανισμός Συλλογικών Επενδύσεων σε Κινητές Αξίες) που να διαθέτει τα μερίδια του στην Ελλάδα και που έχει λάβει άδεια λειτουργίας ή εγκατάστασης στην Ελλάδα, καθόσον με τις διατάξεις της παρ. 1 του άρθρου 2 του ν. 4099/2012. Διευκρινίζεται ότι στις διατάξεις των άρθρων 2 έως και 106 του ιδίου νόμου υπάγονται οι οργανισμοί συλλογικών επενδύσεων σε κινητές αξίες (ΟΣΕΚΑ) και οι εταιρείες διαχείρισης των άρθρων 12 έως 35, που έχουν λάβει άδεια σύστασης ή λειτουργίας στην Ελλάδα, το οποίο δεν αποδεικνύεται στην υπό κρίση περίπτωση. Ως εκ τούτου ο επικαλούμενος ισχυρισμός περί εφαρμογής των διατάξεων της παρ. 5 του αρθ. 103 του ν. 4099/2012 στην υπό κρίση περίπτωση δεν ευσταθεί και τυγχάνει αβάσιμος».
Το Δικηγορικό μας Γραφείο, για περισσότερα από 15 χρόνια εξειδικεύεται στο Εταιρικό και Εμπορικό Δίκαιο. Επικοινωνήστε μαζί μας για σας καθοδηγήσουμε και να σας συμβουλεύσουμε σε κάθε θέμα σχετικά με τη φορολογία των επενδύσεών σας.