Η επίδειξη εγγράφων μπορεί να ζητηθεί με αγωγή, ανταγωγή, ή και με τις προτάσεις, ενώ κατά την κρατούσα στη νομολογία και τη θεωρία άποψη, δύναται να επιδιωχθεί και με αίτηση λήψης ασφαλιστικών μέτρων, εφόσον συντρέχει επείγουσα περίπτωση ή επικείμενος κίνδυνος.

Η επίδειξη εγγράφων κατά τη διάρκεια εκκρεμούς δίκης ρυθμίζεται από τις διατάξεις των άρθρων 450-452 ΚΠολΔ, ενώ αν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη, εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 902-903 ΑΚ. Η σχετική αξίωση είναι ενοχική, γεννιέται απευθείας από το νόμο και στρέφεται κατά του εκάστοτε κατόχου του πράγματος.

Νομοθεσία

Ειδικότερα, κατά το άρθρο 902 ΑΚ, όποιος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου που βρίσκεται στη κατοχή άλλου, έχει δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη ή και αντίγραφό του, αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί ή πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν ή σχετίζεται με διαπραγματεύσεις που έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο είτε για το συμφέρον του με τη μεσολάβηση τρίτου.

Από την άνω διάταξη προκύπτει ότι οι προϋποθέσεις για τη θεμελίωση της ενοχικής εκ του νόμου αξίωσης για την επίδειξη εγγράφων ή για τη χορήγηση αντιγράφου που αξιώνονται από την 902 ΑΚ, είναι αφενός μεν η ύπαρξη εννόμου συμφέροντος του ζητούντος την επίδειξη που εξειδικεύεται στις τρεις περιοριστικά στο νόμο αναφερόμενες περιπτώσεις του ίδιου άρθρου, αφετέρου δε η κατοχή του εγγράφου από τον καθ’ ου στρέφεται η σχετική αξίωση.

Τέτοιο, όμως, έννομο συμφέρον λείπει, όταν από τον ενάγοντα δεν προβάλλονται πραγματικοί ισχυρισμοί, αλλά η αίτηση επίδειξης εγγράφου αποβλέπει στην αποκάλυψη για πρώτη φορά με την επίδειξη κρίσιμων πραγματικών γεγονότων.

Αν στο πρόσωπο του αιτούντος την επίδειξη εγγράφων λείπει έννομο συμφέρον, γιατί δεν συντρέχει μία από τις αναφερόμενες στο νόμο περιπτώσεις, τότε η αγωγή απορρίπτεται για έλλειψη εννόμου συμφέροντος, που συνιστά διαδικαστική προϋπόθεση και συνεπάγεται την για το λόγο αυτό απόρριψη της αγωγής ως απαράδεκτης (ΑΠ 94/2018).

Εξάλλου, σε επείγουσες περιπτώσεις ή προς αποτροπή επικείμενου κινδύνου αυτός που έχει έννομο συμφέρον δικαιούται να ζητήσει, ως ασφαλιστικό μέτρο, να διαταχθεί, κατ’ εφαρμογή των διατάξεων των του ΚΠολΔ, η επίδειξη εγγράφων λόγω του κατεπείγοντος, ενώ μπορεί, ακόμα, εκτός από τη διατασσόμενη επίδειξη του εγγράφου, να διαταχθεί και η χορήγηση αντιγράφου στον αιτούντα με δαπάνες του.

Η λύση της ως άνω διαφοράς δεν εμποδίζεται από τη διάταξη του άρθρου 692 ΚΠολΔ, διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης, το οποίο αυτό καθ’ αυτό συνήθως δεν έχει αξία, αλλά το ουσιαστικό, η δε επίδειξη απλώς προπαρασκευάζει την απόδειξη αυτού.

Προϋποθέσεις

Όπως συνάγεται, επίσης, από τις παραπάνω διατάξεις, προϋποθέσεις της αξίωσης προς επίδειξη εγγράφων με τη διαδικασία των Ασφαλιστικών μέτρων είναι:

• η υποβολή σχετικού αιτήματος,
• ο προσδιορισμός του εγγράφου και του περιεχομένου του, υπό την έννοια της εξατομικεύσεως, ως συνάγεται από τις διατάξεις του ΚΠολΔ με αντικείμενο απόδειξης πραγματικά γεγονότα και με αντικείμενο εκτέλεσης συγκεκριμένο, χωρίς, ωστόσο, να δυσχεραίνεται υπέρμετρα από το είδος των αναγκαίων στοιχείων της περιγραφής η άσκηση της αξίωσης,
• η κατοχή του εγγράφου από τον καθ’ ου στρέφεται η αίτηση,
• η δυνατότητα χρησιμοποίησης των εγγράφων αυτών ως αποδεικτικών μέσων και 
• έννομο προς τούτο συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη.

Παθητική Νομιμοποίηση

Στη σχετική αίτηση επιδείξεως εγγράφων νομιμοποιείται παθητικώς ο κάτοχος αυτού, έστω και αν δεν υπάρχει εναντίον του αξίωση σχετική με το έγγραφο, ο οποίος (κάτοχος) μπορεί να είναι και τρίτος, όπως για παράδειγμα Τράπεζα.

Σύμφωνα με τη θεωρία και τη νομολογία, κάτοχος του προς επίδειξη εγγράφου και, επομένως, εναγόμενος της κατ’ άρθρο 902 ΑΚ αγωγής ή καθ’ ού σε δίκη ασφαλιστικών μέτρων, μπορεί να είναι και νομικό πρόσωπο, εφόσον το υλικό αντικείμενο του αιτήματος ανήκει στη φυσική εξουσία του, την οποία ασκεί δια των προεστημένων οργάνων του. 

Στην περίπτωση αυτή είναι αυτονόητο ότι παθητικά νομιμοποιείται το νομικό πρόσωπο και όχι το φυσικό πρόσωπο που, λόγω της θέσης του στη διοικητική και οργανωτική δομή του κατόχου, έρχεται σε υλική επαφή με το έγγραφο και υλοποιεί τη βούληση του νομικού προσώπου να το εξουσιάζει, το οποίο νομιμοποιείται παθητικά μόνον αναφορικά με το τυχόν παρεμπίπτον αίτημα περί απειλής εις βάρος του προσωπικής κρατήσεως ως μέσου για την αναγκαστική εκτέλεση της αποφάσεως που θα εκδοθεί επί του κυρίου αιτήματος.

Έννομο Συμφέρον

Ειδικότερα, οι περιπτώσεις εννόμου συμφέροντος για επίδειξη εγγράφων ή τη χορήγηση αντιγράφου, εξειδικεύονται στο νόμο και αναφέρονται περιοριστικά, δηλαδή υπάρχει τέτοιο έννομο συμφέρον όταν:

1. το έγγραφο έχει συνταχθεί προς το συμφέρον του αιτούντος και γενικότερα αφορά τη σύσταση, απόδειξη ή γενικά διατήρηση των δικαιωμάτων του αιτούντος, χωρίς να είναι αναγκαίο να αφορά αποκλειστικά το συμφέρον του τελευταίου,
2. το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα, εάν, δηλαδή, πρόκειται για έγγραφο συστατικό ή αποδεικτικό δικαιοπραξίας. Η περίπτωση αυτή αφορά έγγραφα συστατικά ή αποδεικτικά διμερών δικαιοπραξιών, στις οποίες κατά την κρατούσα ερμηνεία της ως άνω διάταξης, θα πρέπει να έχει λάβει το αιτούν μέρος στη δικαιοπραξία που εμπεριέχεται στο έγγραφο, και
3. το έγγραφο σχετίζεται με διαπραγματεύσεις που έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο τον αιτούντα, είτε για το συμφέρον του, με τη μεσολάβηση τρίτου. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα έγγραφα εκείνα που δεν πιστοποιούν μεν μία έννομη σχέση αφορούν, όμως, τις σχετικές με αυτήν διαπραγματεύσεις, ανεξάρτητα αν αυτές κατέληξαν ή όχι σε κατάρτιση συμβάσεως, όπως για παράδειγμα τα σχέδια συμβάσεων, σχεδιαγράμματα, επιστολές, τηλεγραφήματα κ.ά. 

Σημειωτέον ότι το ως άνω απαιτούμενο για την επίδειξη εγγράφων έννομο συμφέρον μπορεί να συνίσταται στη γνώση του εγγράφου και δεν απαιτείται η ύπαρξη σχετικής αξίωσης κατά του κατόχου του εγγράφου, η οποία είναι απαραίτητη μόνο για την επίδειξη πράγματος ενώ είναι αδιάφορο αν το έγγραφο συντάχθηκε προς το σκοπό απόδειξης απαρχής ή μεταγενεστέρως.

Εξάλλου, αν το έγγραφο δεν έχει συνταχθεί αν όχι αποκλειστικά, πάντως κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος, δεν θεμελιώνεται αξίωση επίδειξης, γιατί έχει απλώς αντικειμενική γι’ αυτόν αξία λόγω του περιεχομένου του.

Νομολογία

Έχει κριθεί ότι σε δίκες Ασφαλιστικών μέτρων περί επίδειξης εγγράφων:

• Υφίσταται έννομο συμφέρον επίδειξης όταν η διατασσόμενη επίδειξη του εγγράφου είναι μείζονος ψυχικής σημασίας για τον αιτούντα (ΜΠρΘεσ 11076/1998),
• Υφίσταται έννομο συμφέρον επίδειξης τραπεζικής επιταγής προκειμένου να μπορέσει να αποδείξει ο αιτών τους ισχυρισμούς της (ΜΠρΑθ 1758/2012) .
• Υφίσταται έννομο συμφέρον επίδειξης όταν η έγγραφη πληροφόρηση των επιδειχθέντων εγγράφων είναι απαραίτητη για την σύνταξη και απόδειξη ένδικων βοηθημάτων (ΜΠρΑΘ 3/2019) και δη τόσο από άποψη άσκησης ορισμένα συγκεκριμένης αξίωσης του αιτούντος όσο και προς απόδειξή της (ΜΠρΛαμ 57/2018),
• Υφίσταται έννομο συμφέρον επίδειξης των βιβλίων εταιρίας προκειμένου ο αιτών να λάβει τα απαραίτητα στοιχεία για τη σύνταξη της αγωγής (ΜΠρΣπάρτης 906/2005) 
• Υφίσταται έννομο συμφέρον επίδειξης στον εγγυητή δανείου, αντιγράφου πρόσθετης πράξης δανειακής σύμβασης (ΜονΠρΛαμ 137/2022).

ενώ αντίθετα 

• Δεν υφίσταται έννομο συμφέρον επίδειξης, όταν το γεγονός που πρέπει να αποδειχθεί έχει ήδη αποδειχθεί με άλλα αποδεικτικά μέσα.
• Δεν υφίσταται έννομο συμφέρον επίδειξης βεβαίωσης απαλλαγής από την υποχρέωση καταβολής της εισφοράς του ν. 128/1975, διότι ζητείται όχι η επίδειξη εγγράφου που υφίσταται αλλά η έκδοση αυτού (ΜΠρΑθ 3734/2022).
• Δεν υφίσταται έννομο συμφέρον επίδειξης σύμβασης, καθώς επίσης και των αντίστοιχων παραστατικών και τιμολογίων σχετικά με το κόστος κατασκευής διότι καμία από τις τρεις περιπτώσεις ύπαρξης εννόμου συμφέροντος δεν συντρέχει στο πρόσωπο των εναγουσών (ΠΠΠειρ 217/2021).
• Δεν υφίσταται έννομο συμφέρον επίδειξης φορολογικών εγγράφων καθόσον με τη χορήγηση αυτών, παραβλάπτεται το φορολογικό απόρρητο τόσο μη διαδίκων τρίτων, όσο και των διαδίκων, το οποίο προβλέπεται και προστατεύεται από το ν.2238/1994 όπως τροποποιήθηκε με το ν.4174/2013 («Κώδικας Φορολογικής Διαδικασίας» – ΜΠρΑθ 2965/2015).

Επιπλέον, έχει κριθεί  ότι φορολογικά έγγραφα δεν βρίσκονται στην κατοχή των προσώπων αλλά πρέπει να αναζητηθούν από την οικεία Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία, ενώ οι τραπεζικοί λογαριασμοί πρέπει να αναζητηθούν από τα αντίστοιχα τραπεζικά ιδρύματα, καθώς, στην αγωγή ή στην αίτηση επιδείξεως εγγράφου νομιμοποιείται παθητικά ο κάτοχος αυτού, έστω και αν δεν υπάρχει εναντίον του αξίωση σχετική με το έγγραφο, ο οποίος (κάτοχος) μπορεί να είναι οιοσδήποτε τρίτος (ΜΠρΚαλαμάτας 207/2017)

 Εκτέλεση Της Απόφασης

Η απόφαση που διατάσσει τον καθ’ ου να επιδείξει συγκεκριμένο έγγραφο, εκτελείται αναγκαστικά, όπως εκτελούνται οι αποφάσεις που διατάσσουν παράδοση ή απόδοση κινητού πράγματος ή ενέργεια πράξεως.

Ο δικαιούχος έχει, επομένως, το δικαίωμα να επιλέξει τον δρόμο της άμεσης εκτέλεσης, αφαιρώντας το έγγραφο μέσω του δικαστικού επιμελητή ή της έμμεσης εκτέλεσης, που προϋποθέτει, όμως, ότι το δικαστήριο απήγγειλε ήδη χρηματική ποινή και προσωπική κράτηση σε βάρος του υπόχρεου για την περίπτωση, που δεν επιδείξει το κρίσιμο έγγραφο μέσα σε ορισμένη προθεσμία (ΑΠ 1291/2019).

Το Δικηγορικό μας Γραφείο, για περισσότερα από 15 χρόνια εξειδικεύεται στο Εταιρικό και Εμπορικό Δίκαιο. Επικοινωνήστε μαζί μας για σας καθοδηγήσουμε και να σας συμβουλεύσουμε σε κάθε θέμα σχετικά με την επίδειξη εγγράφων.